1500’LERİN SONUNA DOĞRU MEDRESELER VE MATEMATİK

16. yüzyıl sonuna doğru duraklama dönemine girdik.

Yeni yayınlanan bir kitaptan konuya ilişkin bir gözlem: “…akli bilimler yerine nakli ilimlere ağırlık verilmesi, kaynakların çoğunda “doğurgan bir yanlış” olarak gösterilmektedir. Gerçekten de bilimi rehber olarak almamak temel bir yanlış sayılmalıdır.” Tınaz Titiz: Kısır Döngü Nasıl Kırılabilir? Ankara: PEGEM, 2014, 7.s. http://www.pegem.net/dosyalar/dokuman/1262014094751Pages%20from%20Kisir%20Dongu_bask%C4%B1.pdf )

(6.2.2014 tarihinde bloğumda yayınladığım derlemede geri kalışımıza ilişkin tespit edebildiğim kaynakları listelemeye çalıştım ( http://bulentagaoglu.blogspot.com.tr/2014/02/neden-geri-kaldik-konulu-makale-ve.html)

Alıntı 1: “Bununla birlikte, yine bu dönemlerde medreselerden fennî ilimler dediğimiz matematik, tıp, coğrafya gibi ilimler de kaldırılmışdı. Buna bahane ise felsefî ilimlerin İslâmiyet'le uyuşmadığı yanlış fikri idi. Katip Çelebi, medreselerin fikrî yönden çökmesinin sebeplerinden birinin de bu olduğunu söylemektedir. 17. yy'da, artık medreseler sadece dinî ilimlerin okutulduğu müesseseler haline geldi.” http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/medreselerde-egitimin-gerilemesi.html

Alıntı 2: "Kadızadelerin ele aldığı ilk mesele müsbet ilim ve matematik okumanın caiz olup olmaması idi." http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/769/9747.pdf

Alıntı 3: “XV ve XVI. yüzyıllarda felsefî konular ve matematik, mühendislik, tıp gibi teknik konular Osmanlı medrese programında yer almakta ve okutulmakta iken felsefî ve teknik konuların zamanla neden ve nasıl gerilediği meselesi en çok durulan bir husustur. Taşköprizâde, daha 1540’larda medresede tartışmalı kelâm ve matematik bahislerinin ulemâ arasında önemini yitirmesinden, ilim seviyesinin düşmesinden yakınmaktadır. Kadızâdeliler ve Sivâsîzâdeliler arasındaki yersiz tartışmalara bizzat şahit olan Kâtib Çelebi muhtemelen bunun da tesiriyle artık seviyeli, faydalı kelâm ve felsefe tartışmalarının yerini lüzumsuz zıtlaşma ve inatlaşmaların aldığını belirtmiştir. Kâtib Çelebi, medreselerde matematik derslerinin de eskisi gibi okutulmadığına temas ederek fıkhî meseleler için matematik ve hesap derslerinin önemini vurgulamaktadır.” ( Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 28; sayfa: 329 ) http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c28/c280190.pdf

Merak Ettiklerim

1.       1500’lerin sonuna doğru Medreselerde bilim konusunda ortaya çıkan değişim akademik bir kitap kapsamında enine boyuna işlenmiş bir konu mudur? Konuya ilişkin makalelerden bir kısmını aşağıda listeledim.

2.       Mart 2010 tarihinde “Matematik Sorunumuz Kaynakçası”nı (http://www.mikrobeta.com.tr/wp-content/uploads/bsk-files-manager/53_122.pdf ) hazırlamış bir insan olarak soruyorum: Medreselerden 1500’lerin sonuna doğru matematik müfredatının kaldırılması ne gibi olumsuzluklara yol açmıştır? (“Bu konuda da bir akademik yayın var mı?” sorusunun cevabı da önem kazanıyor… )

3.       Medrese müfredatından kaldırılan matematik dersleri Osmanlı İmparatorluğu’nda tekrar ne zaman başlamıştır?

-------------------------------------------------------------------------------

Ek 1)

Medreseler Hakkında Bibliyografyalar:

Ergün, Mustafa: Ders Programları Ve Ders Kitapları Tarihi - I. Medreselerde Okutulan Dersler Ve Ders Kitapları* A.K.Ü. Anadolu Dil-Tarih Ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Afyon 1996. http://www.egitim.aku.edu.tr/moders.htm

Fazlıoğlu, Şükran : Manzume Fi Tertib El-Kutub Fi El-Ulum Ve Osmanlı Medreseleri’ndeki Ders Kitapları. * Erişim: 2012. http://www.ihsanfazlioglu.net/Sukran_Fazlioglu/Ders_Kitaplari.pdf

Fazlıoğlu, Şükran: Osmanlı Medrese Müfredatına Dair Çalışmalar: Nereden Nereye?, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2008, Cilt: Vı, Sayı: 12 [Türk Eğitim Tarihi], S. 593-610. http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php

Hızlı, Mefail: Osmanlı Dönemi Anadolu Medreseleri Üzerine Yapılmış Çalışmalar Bibliyografyası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, 2004, 386-409ss. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02512%5C2004_4/2004_4_HIZLIM.pdf

İzgi, Cevat: Osmanlı Medreselerinde Aritmetik Ve Cebir Eğitimi Ve Okutulan Kitaplar  * Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Sayı 1 (1995) http://www.iudergi.com/tr/index.php/oba/issue/view/1012

Necati :  Mürşidü’l-Tullab (Medrese Kitapları Hk.Manzum Nasihatname) /  Necati. İstanbul : Daru’t-Tıbaati’l-Amire, C 1262. 6 S. Bibliyografya.  [228/                                    

Necati:   Mürşidü’t-Tullab (Medrese Kitapları Hk.Manzum Nasihatname) /  Necati              Türkçe * İstanbul : Matbaa-İ Mekteb-İ Harbiye, 1278. 5 (S:2-6 A S. Bibliyografya.  [228/                                      

Unan, Fahri: Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Eğitim Üzerine Yapılmış Çalışmalara Dair Bir Bibliyografya Denemesi.  Divan İlmi Araştırmalar, Y10, N18, 2005/1 , 79-114ss. [Tmb2005/Mk] http://www.divandergisi.com/

http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/tanitimmakale.php

 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~unan/akademik42.html

İlahiyat Makaleler Veritabanı. (Makale adı kısmına MEDRESE yazılıp aratıldığında 181 yazı geliyor. Önemli bir kısmı tam metin) http://ktp.isam.org.tr/

Ek 2)

( http://bulentagaoglu.blogspot.com.tr/2014/02/neden-geri-kaldik-konulu-makale-ve.html adresinde yer alan derlememde “Medreseler” konulu yayınlar:

MEDRESELER

Akbulut, Gürbüz: Osmanlı medreseleri (1453-1656)’nin ders programları ve Katip Çelebi’nin bu konudaki düşünceleri / haz. Gürbüz Akbulut.-- 2002. XI, 103 y. ; 28 cm. (Yüksek Lisans).-- Dokuz Eylül Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Eğitimi Bilim Dalı (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Veli Öztürk)

Armağan, Mustafa: Medreseden aklî ilimler çıkarıldı mı? 6.5.2006.  http://www.zaman.com.tr/mustafa-armagan/medreseden-akli-ilimler-cikarildi-mi_782250.html

Atay, Hüseyin: Medreselerin Gerilemesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1981, cilt: XXIV, s. 15-56 [cdmb/mktp] http://isamveri.org/pdfdrg/D00001/1981_C24/1981_c24_ATAYH2.pdf

Bulut, Emrullah: Kâtip Çelebi’nin düşüncesinde aklî ilimlerin yeri ve önemi / haz. Emrullah Bulut.-- 2006. VII, 153 y. ; 28 cm. (Yüksek Lisans).-- Marmara Üniversitesi İlahiyat Anabilim Dalı İslâm Felsefesi Bilim Dalı (Danışman: Prof. Dr. İlhan Kutluer)

Medreselerin Bozulma Nedenleri Ve Bozulma Biçimleri Nelerdir? Medreselerin Islahına Çalışılmış Mıdır? http://www.akintarih.com/turktarihi/osmanli/medreselerde_egitim/osmanlilarda_medrese_egitiminin_bozulmasi.html

Sarıkaya, Yaşar. Osmanlı Medreselerinin Gerilemesi Meselesi: Eleştirel Bir Değerlendirme Denemesi İslâm Araştırmaları Dergisi, İstanbul, (3), 00.00.1999, 23 - 29. [cdmb/mktp] http://isamveri.org/pdfdrg/D01712/1999_3/1999_3_SARIKAYAY.pdf

Sarıkaya, Yaşar: Osmanlı Medreselerinde Akli İlimlerin İhmali Meselesi Üzerine Bazı Mülahazalar, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim: Milletlerarası Kongresi (12-15 Nisan 1999), 2001, s. 145-158. http://isamveri.org/pdfdrg/D083550/2001/2001_SARIKAYAY.pdf

Unan, Fahri: Osmanlı Medreselerinin İlmî Performansı Üzerine Bâzı Düşünceler* http://yunus.hacettepe.edu.tr/~unan/akademik9.html

Zengin, Zeki Salih. Osmanlı Medreselerindeki Gerilemenin Sebep ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme. Vakıflar Dergisi (26) 1997, 401-409. ss. Bibliyografya [tmb/mktp]

Ziya Paşa  : Osmanlı Devleti’nin Gerileme Sebepleri  Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II (Sadeleştirilmiştir.) http://www.ekultursanat.com/eserdetay.aspx?id=1127
.......................


EK

“MESELA İBNİ RÜŞD

Modern bilim zihniyetinin kaynaklarından olan Müslüman âlim ve filozoflar, İbni

Sina'lar, Farabi'ler, İbniRüşd'ler 13. asırdan itibaren Batı'da okundu, İslam

dünyasında ise medresenin kapısından içeriye giremediler!

İbniRüşd'ün felsefeyi savunmak için yazdığı "Tehafüt" adlı eseri 16. yüzyılda

Avrupa'da 17 defa matbaada basıldı, okundu, tartışıldı.

Osmanlı kütüphanelerinde ise "Tehafüt"ün sadece dört nüsha el yazması vardır.

Neticede Batı'da modern rasyonalizmin kurucusu Descartes çıkarken, medresede

matematik dersleri bile kaldırıldı!

Zaten Osmanlı kurulduğunda, bilim ve felsefe geleneği çoktan sönmüştü.

Selefi-Vahabi akımları bağnazlığı büsbütün artırdı. Bugünkü terör hareketlerinin

temelinde bulunan Vahabi-Selefi hareketleri, "Batılıların provokasyonu" olarak

ortaya çıkmadı. Vahabi isyanı, köle pazarını kapatan Osmanlı'yı kâfirlikle suçlayarak

ortaya çıktı.”  14.1.2015. Taha Akyol. http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/taha-akyol_329/dip-dalgalari_27962479

“İBN RÜŞD VE AVRUPA

İslam dünyasında Berberilerin taassubu, Avrupa'da kilisenin taassubu hem Gazali'nin

hemİbnRüşd'ün eserlerini yakmıştı.

Fakat 16. yüzyıla gelindiğinde İbnRüşd'ün eserleri Avrupa'da matbaalarda 17 defa

basıldı... Medrese ise matematiği bile unutmuştu. 17. yüzyılda Osmanlı bilgini Kâtip

Çelebi, bu hazin hikayeyi derin bir teessürle anlatır.

Medreseye matematik, Ziya Gökalp'in çabasıyla 1910 yılında girdi. Bizde modern

bilim köklü "medrese"nin evrimiyle değil, ayrı ve yeni bir fidan gibi inşa edilen

"mektep"in gelişmesiyle öğrenildi. Gecikti yani.

Bilim zihniyetinde hâlâ büyük zaaflarımız var. Her şeye politik gözle bakmak da

bilimsel merakı katlediyor.” Taha Akyol. 20.11.2014. http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/taha-akyol_329/islam-ve-bilim_27613319