BİBLİYOGRAFYANIN BRANŞLARI

BİBLİYOGRAFYANIN BRANŞLARI

Bülent Ağaoğlu

İstanbul, 17.3.2020

44 yıldır kaynakçalar hazırlıyorum.

Kaynakça olarak bildiğim yayınların tespiti, künyelenmesi, sınıflandırılması ve ortaya çıkan metnin düzenlenmesidir.

“Kaynakçanın Faydaları” kitabını 2018 senesinde hazırlarken karşıma çıkan bazı yayınların adında “bibliyografya” geçse de kaynakçanın yukarıdaki süreciyle ilgisi olmadığını fark ettim.

Karşıma 5 branş çıktı;

·         Analytical Bibliography  (sometimes called critical bibliography)

·         Enumerative Bibliography (sometimes called systematic bibliography).                                        

·         Descriptive Bibliography

·         Textual Bibliography (sometimes called textual criticism)

·         Historical Bibliography.

     Kaynakçanın en bilinen uygulamalarının branşı; Enumerative Bibliography (sometimes        called systematic  bibliography).  ( http://www.lisbdnet.com/systematic-enumerative-            bibliography/ )

“Bibliography as a practice has various definitions, and because collectors, scholars, publishers, curators, and librarians often use the word indiscriminately, it lacks precision. For this reason, bibliography generally attaches to itself qualifying adjectives like enumerative, systematic, analytical, critical, descriptive, historical, or textual.” http://mason.gmu.edu/~sgerber/definitions-bibliogr.pdf

“Kaynakçanın branşları” konusunda bilgi içeren bazı kaynaklar:

1

http://mason.gmu.edu/~sgerber/definitions-bibliogr.pdf

2

Branches. https://en.wikipedia.org/wiki/Bibliography  * https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bibliography&action=edit&section=3

“the organized listing of books (enumerative bibliography)”

“the systematic description of books as physical objects (descriptive bibliography)”

“Analytical bibliography, the cornerstone of descriptive bibliography, investigates the printing and all physical features of a book that yield evidence establishing a book's history and transmission (Feather 10). It is the preliminary phase of bibliographic description and provides the vocabulary, principles and techniques of analysis that descriptive bibliographers apply and on which they base their descriptive practice.”.

https://en.wikipedia.org/wiki/Bibliography  * https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bibliography&action=edit&section=3

3

https://bibsocamer.org/publications/bibliography-defined/

4

“Bibliyografya disiplini, kitaplarla, somut ve dokunulabilir nesneler olarak ve onların üretimindeki fiziksel süreçlerin incelenmesi amacıyla ilgilenir. Burada hem genel olarak kitap üretim tarihinin ve prosedürlerinin tespiti, hem de tek tek her bir kitabın üretim aşamaları ve bu süreçlerdeki geçirdiği gelişme ve değişim ele alınır. Kitabın fiziksel formu ile betimsel bibliyografya (descriptive bibliography), kitabın içeriği ile ilgili gelişim ve üretim süreci ile de metinsel bibliyografya ilgilenir. Bibliyografya ve eleştiri/yorum (criticism) bir nevi işbirliği içinde çalışırlar, fakat metotları aynı değildir.13

Bibliyografya ve metin tenkidi ile yakından ilgi diğer bir disiplin de ‘el yazmaları bilimi’dir (İng. codicology, Arp. ilmu’l-mahtûtât). El yazmaları bilimi yazma eserin metni/içeriği ile değil maddî unsurları ile ilgilenir. Eserin fiziksel yönü ile ilgilenme anlamında bibliyografya disiplini ile aynı alana odaklanırlar.

Aralarındaki fark, bibliyografya disiplininin hem yazma hem basılı eserlerle, el yazmaları biliminin ise sadece el yazmaları ile ilgilenmesidir. Dolayısıyla el yazmaları bilimi bibliyografyanın bir alt dalı olarak mütalâa edilebilir. ‘El yazması’ kavramı matbaanın icadından sonra ortaya çıkmıştır. Zira önceleri bütün kitaplar elle yazılıyordu ve böyle bir ayırıma ihtiyaç yoktu. Matbaanın keşfinden sonra matbu eserlerle el yazmaları ayırt edebilmek için el yazması tabiri kullanılmaya başlanmıştır. Yeni bir bilim olan el yazmaları bilimi, XX. Yüzyılın ortalarında Grek ve Latin el yazmalarını inceleyen bir disiplin olarak ortaya çıkmıştır. Arap/İslâm el yazmaları bilimi ise çok daha yenidir. Tabii ki bu, İslâm tarihinde yazma eserlerin fiziksel yönü ile ilgili hiçbir çalışma yapılmadığı anlamına gelmez. Bu yenilik, çağdaş müstakil bir disiplinin oluşumu anlamındadır. Kitapların fizikî özellikleri doğrudan metin tenkidinin konusu olmamakla birlikte, metnin maruz kaldığı değişimin ve bozulmalarının tayin ve tespitindeki rolü ölçüsünde, metin tenkidi kitabın fizikî yönü ile de ilgilenir.14

Metin tenkidi disiplini paleografi, epigrafi, filigran gibi, yazı ve yazı malzemeleriyle ilgili bilim dalları yanında fizik ve kimya gibi doğa bilimlerinden de yararlanır. Meselâ papirüs, parşömen ve çok eski kitaplar gibi yazılı vesikaların yaşını tespitte kullanılan karbon testi; kâğıt mürekkep gibi malzemenin analizi yoluyla yapılan testlerde doğa bilimlerinin yöntemleri kullanılır.

Metin tenkidi, ‘bilimsel neşir’in (İng. scholarly editing, Fr. edition critique)

ilk aşamasıdır. En geniş anlamıyla metin tenkidi, metnin tarihi üzerine bir çalışmadır ve amacı metnin bilimsel neşridir. Bunun da iki temel şekli vardır: belgesel (documentary/diplomatic) neşir ve tenkitli (critical) neşir.

13 Bibliyografya disiplini ile metin tenkidinin ilişkisi, metotları ve kriterleri ve düşünme biçimleri hakkında geniş bilgi ve tartışmalar için bkz: Fredson Bowers, Bibliography and Textual criticism, Oxford: Clarendon Press 1964.

14 Geniş bilgi için bkz: Eymen Fuad Seyyid, el-Kitâbu’l-arabiyyu’l-mahtût ve ilmu’l-mahtûtât, Kahire 1997; François Deroche (ed.), Manuel de Codicologie des Manuscrits en Ecriture Arabe, 2000. Bu kitap Deke Dusinberre ve David Radzinowicz tarafından Islamic Codicology: An Introduction to the Study of Manuscripts In Arabic Script adı altında İngilizceye; Eymen Fuad Seyid tarafından el-Medhal ilâ ilmi’l-kitâbi’l-mahtût bi’l-harfi’l-arabî başlığıyla Arapçaya çevrilmiş olup her iki çeviri de (Londra: el-Furkan IH Foundation 2005) yayımlanmıştır.”

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/604455

5

Metin eleştirisi konusunda Textual Bibliography (sometimes called textual criticism) https://tez.yok.gov.tr/ üzerinde aramalar yaptım: Tez adı, konu, dizin unsurlarından sonuç çıkmadı.

“Özet” alanında “metin eleştirisi” geçen 4 tez tespit ettim.

http://ktp2.isam.org.tr/ ( http://ktp2.isam.org.tr/?geldi=ara_ktp&blm=sonucktp&navdil=tr&tarama=metin+ele%C5%9Ftirisi&aratur=tum&-max=10 )  aramasından da sonuç çıkmadı.

6
http://epgp.inflibnet.ac.in/epgpdata/uploads/epgp_content/library_and_information_science/social_science_information_systems/09.reference_sources____bibliographies,_indexes_and__abstracts/et/2158_et_m9.pdf