Atatürk'ün
arkadaşları
29.10.2025
Ali Fethi Okyar (1880 – 1943)
Ali Fuat Cebesoy (1882 – 1968)
Celal Bayar (1883–1985)
Falih Rıfkı Atay (1894–1971)
Fethi Okyar (Fethi, Ali Okyar
(1880–1943)
Fevzi Çakmak (1876 – 1950)
Hüseyin Rauf Orbay (1881–1964)
İsmet İnönü (1884 – 1973)
Kazım Karabekir (1882 – 1948)
Kazım Özalp (1880–1968)
Kılıç Ali (1888–1971)
Mazhar Müfit Kansu (1873-1948)
Mustafa Necati (1894–1929)
Müfit Özdeş (1874 – 1940) (Lütfi
Müfit Özdeş (1874 – 1940)
Nuri Conker (Nuri Mehmet Conker
(1882–1937)
Rauf Orbay (1881 – 1964)
Refet Bele (1881 – 1963)
Ruşen Eşref Ünaydın (1892 – 1959)
Salih Bozok (1881 – 1941)
…………………………………………………….
Atatürk'ün
arkadaşları ve isimleri: Mustafa Kemal Atatürk'ün arkadaşları kimlerdir?
Türkiye
Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün hem okul yıllarından itibaren
birlikte zaman geçirdiği hem de askerlik ve milli mücadele yıllarında birlikte
savaştığı birçok arkadaşı bulunmaktadır. Kendisine daima fikirlerini ileten ve
onun hem hastalığında hem de zor zamanlarında yanında olan Mustafa Kemal
Atatürk'ün arkadaşları ve isimleri nelerdir? Özellikle Kurtuluş Savaşı
esnasında birlikte savaştığı Atatürk'ün silah arkadaşları kimlerdir? Ayrıntılar
içeriğimizin devamında…
Habertürk
Giriş: 01.04.2023 - 00:03Güncelleme: 01.04.2023
- 00:03
Manastır
İdadisi ve Harbiye’de eğitim görürken edindiği arkadaşlarından, çocukluk
arkadaşlarına kadar birçok kişiyle ilişki kurmuş olan Mustafa Kemal Atatürk’ün
en yakın arkadaşı kimdir? Atatürk’ün
arkadaşları hakkındaki bu içeriğimizi sizler için
hazırladık. İşte, tüm detaylar…
Mustafa Kemal Atatürk’ün
Arkadaşları ve İsimleri
Salih Bozok (1881 – 1941)
Mustafa
Kemal Atatürk’ün hem çocukluk arkadaşı olan hem de uzun yıllar boyunca
yaverliği yapmış olan Salih Bey; tıpkı Atatürk gibi Selanik doğumludur.
Selanik’teki mahalle komşuluklarından doğan bu dostluk, uzun yıllar boyu devam
etmiştir. Kendisi de bir asker olan Salih Bozok, Millî Mücadele esnasında
Yozgat’ta çıkan bir isyanın bastırılmasında da aktif bir rol oynamıştır.
Yarbaylıktan emekli olduktan sonra uzun yıllar boyu Atatürk’ün yanında kalmış
olan Salih Bey, Mustafa Kemal’in en büyük sırdaşlarından biri olmuştur. İsmet
İnönü’nün de “Gazi’nin kırmayacağı tek insan” olarak tarif ettiği Salih Bey’e
Bozok soyadını da 1935 yılında bizzat Atatürk’ün kendisi vermiştir.
Tüm
bu bilgilerden hareketle Atatürk’ün en yakın arkadaşı kimdir sorusuna
Salih Bozok cevabını vermek yerinde olacaktır.
Ruşen Eşref Ünaydın (1892 – 1959)
Mustafa
Kemal Atatürk’ün en yakın çalışma arkadaşlarından biri olan Ruşen Eşref Bey,
aynı zamanda Mustafa Kemal’in Çanakkale Savaşı’ndaki başarılarını dünya
kamuoyuna aktarmış bir kişi olmasıyla dikkat çekmektedir.
Lütfi Müfit Özdeş (1874 – 1940)
Mustafa
Kemal Atatürk’ün hem okul hem de silah arkadaşı olan Lütfi Müfit Bey, Millî
Mücadele yıllarından itibaren eski arkadaşı olan Atatürk’ün yanında yer
almıştır.
Atatürk’ün Silah Arkadaşları
İsmet İnönü (1884 – 1973)
Millî
Mücadele yıllarında Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı olarak savaşmış olan
İsmet Bey, Kurtuluş Savaşı’nın Batı Cephesi Komutanlığına atanmış ve burada hem
Çerkez Ethem İsyanının bastırılmasında hem de 1. ve 2 İnönü Savaşları’nın yönetilmesinde
görev almıştır. Savaşın sona ermesinin ardından hem Mudanya Ateşkes
Antlaşması’nda hem de Lozan Barış Antlaşması’nda TBMM’yi temsil eden İsmet Bey,
Türkiye Cumhuriyeti’nde hem başbakanlık hem de cumhurbaşkanlığı görevinde
bulunmuştur.
Ali Fuat Cebesoy (1882 – 1968)
Harp
Okulu yıllarından itibaren Mustafa Kemal’in arkadaşı olan Ali Fuat Bey; Sivas
Kongresi sonrasında Kuvayi Milliye komutanı olarak atanmış ve Kurtuluş
Savaşı’nda mücadele etmiştir.
Ali Fethi Okyar (1880 – 1943)
Trablusgarp
ve Balkan Savaşları’nda görev yapan Ali Fethi Bey, 1920 yılında açılmış olan
TBMM tarafından Dahiliye Nazırı olarak seçilmiş, Yunanların Anadolu’dan
çekilmeleri ve barış görüşmeleri için Roma, Paris ve Londra’ya gitmiştir.
Rauf Orbay (1881 – 1964)
Trablusgarp
ve Balkan Savaşları’nda görev alan Rauf Bey, 1919’da Ankara’ya gelmiş ve Millî
Mücadele’ye katılmıştır.
Kazım Karabekir (1882 – 1948)
- Dünya Savaşı’nda,
Çanakkale ve Kafkas Cephelerinde görev yapan Kazım Karabekir, Mustafa
Kemal’in 1919’da Samsun’a çıkmasıyla Millî Mücadele’ye katılmış ve Doğu
Cephesi Komutanı olarak bölgede Ermeni çetelere karşı savaşmıştır.
Refet Bele (1881 – 1963)
Kurtuluş
Savaşı’na katılan ilk 5 komutandan biri olan Refet Bey, Mustafa Kemal ile
birlikte Samsun’a çıkmış ve Atatürk’ün yakın silah arkadaşlarından bir tanesi
olmuştur.
Fevzi Çakmak (1876 – 1950)
İstanbul’un
16 Mart 1920 tarihinde işgal edilmesi ardından Anadolu’ya geçen Fevzi Bey,
Sakarya Meydan Muharebesini Mustafa Kemal ile birlikte yönetmiştir. Büyük
Taarruz’un askeri planlarının hazırlanmasına da katılan Fevzi Çakmak,
Dumlupınar Meydan Muharebesi’nden sonra ise mareşallik rütbesine terfi
ettirilmiştir.
………………………………
Yakın Çevresi
RAUF, HÜSEYİN ORBAY (1881–1964)
Rauf Orbay 1881 yılında İstanbul’da doğdu. Milli Mücadele’ye katılmak üzere Anadolu’ya geçtiğinde imparatorluğun hemen her yanına ün salmış milli kahramanlardan biriydi. Bahriye Mektebi’ni bitirmiş, Balkan Savaşı sırasındaki deniz savaşlarında büyük başarılar göstermiş ve bu nedenle “Hamidiye Kahramanı” ünvanını kazanmıştı. İzzet Paşa kabinesinde Bahriye nazırlığı yaptı, bütün bu parlak başarıların sonunda Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş belgesi olan Mondros Mütarekesini imzalamak zorunda kaldı.
Malta sürgününden dönen Rauf Orbay
1921’de Ankara’ya gittiğinde kendisine Nafia vekilliği verildi.
Bakanlıktan ayrıldığı yıl Meclis ikinci başkanlığına seçildi,
1922-1923 arasında bir kaç ay Başbakanlık yaptı. 1924’te
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulduğunda Rauf
Orbay, daha önce İkinci Grupta başlattığı muhalefetini
bu toplulukta sürdürmeyi daha uygun buldu. 1942-1944 yılları arasında Türkiye’nin Londra büyükelçisi oldu.
Rauf Orbay 1964 yılında öldü.
Salih Bozok 1881’de Selanik’te doğdu. Mustafa Kemal ile önce mahalle, daha sonra da okul arkadaşlığı daha başlangıçta kaderini çizmiş oldu. İkisi de aynı okullarda okuduktan sonra aynı yıl Harp Okulunu bitirdiler. Salih Efendi jandarma sınıfına seçilmişti. Mustafa Kemal ise Akademiye devam edecek, kurmay olacaktı. Mustafa Kemal Milli Mücadeleyi başlatmak üzere Anadolu’ya geçmeden önce ve Suriye Cephesi’nde bulunduğu sırada Salih Efendi’yi başyaver olarak yanına getirtti. Sürekli beraberlik böyle başladı ve Salih Bey yarbaylıktan emekliye ayrıldıktan sonra bile Mustafa Kemal’in yakınında kaldı.
Yüzbaşı Salih, Mustafa Kemal’in yanında, Heyeti Temsiliye’de görevli olarak Ankara’ya gitti. Mustafa Kemal Meclis Başkanı iken o da Meclis Başkanı başyaveriydi. Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçilince yarbay Salih de Cumhurbaşkanlığı başyaveri oldu. Yarbay rütbesinde ordudan istifa ettiğinde önce, o zamanki adı Bozok olan Yozgat’tan milletvekili seçildi; milletvekilliği 1939 seçimlerine kadar her dönemde yenilendi; bu arada Mustafa Kemal’in sofrasındaki yerini ve çevresindeki görevini de muhafaza ediyordu. Salih Bey bu dönemde İş Bankası’nın kurucuları ve hissedarları arasında yer aldı. Mustafa Kemal’in ölümüyle Salih Bozok’un dünyası da yıkılmış oldu. Milletvekilliği sürdüğü halde sağlık durumundan şikayet ederek Yalova’ya çekildi ve 1941 yılında öldü.
NURİ MEHMET CONKER (1882–1937)
1882 yılında Selanik’de doğdu. 1902’de Harbiye’yi, 1905’de Harp Akademisi’ni bitirdi. Atatürk’ün çocukluk ve silah arkadaşıdır. Conker Selanik’te 3. Ordu’da, Hareket Ordusu’nda, Arnavutluk Harekatında, Afrika’da Trablusgarp ve Bingazi muharebelerinde, Anafartalar’da ve Conkbayırı muharebelerinde, doğuda Muş Cephesinde bulundu. İleri saflarda yer aldığı Bolayır ve Conkbayırı muharebelerinde yaralandı.
Nuri Conker, 1920 Haziranında Ankara’ya gelerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Kendisine önce TBMM tarafından basın ve istihbarat müdürlüğü görevi, bir süre sonra da Ankara bölge komutanlığı verildi. Kısa bir süre de Ankara valiliği yaptı. 1921 Mart ayı için de bazı satın alma işleri için Almanya’ya gönderildi; Eylül 1920, Mart 1921 tarihlerinde 41. Tümen komutanlığı ve aynı zaman da Adana Valiliği görevini yürüttü.
1921 yılında kendi isteğiyle emekli olan Conker, 1925-1927 yılları arasında Kütahya Milletvekilliği, 1932-35 yılları arasında da Gaziantep milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi başkan vekilliği yaptı. Conker’in “Zabit ve Komutan” adlı bir eseri vardır. 1937 yılında Ankara’da öldü.
MUSTAFA NECATİ (1894–1929)
Devlet adamı. 1894 yılında İzmir’de doğdu. İstanbul Hukuk
Okulu’nda okudu. İzmir Öğretmen
okulunda kısa bir süre öğretmenlik, Özel Şark okulunda
müdürlük yaptı (1915-1918). Avukatlık yaptı. İzmir, Yunanlılar tarafından 15 Mayıs 1919’da işgal edilince,
Balıkesir Cephesindeki çete savaşlarına katıldı. Anzavur
kuvvetlerine karşı, Kuvayı Milliye
komutanı olarak savaştı. Yunanlılara karşı girişilen savaşlarda da
bulundu. Balıkesir’de, İzmir’e Doğru
gazetesinde Milli Kurtuluş Savaşını destekleyen
yazılar yazdı. Saruhan Milletvekili oldu (1920). İstiklal
Mahkemesi başkanlığı yaptı. Millet
Meclisi’nin ikinci dönemine, İzmir Milletvekili olarak girdi. Mübadele ve İmar ve İskan bakanlığına (1923)
daha sonra da Adliye bakanlığına getirildi (1924). İki yıl kadar Öğretmenler
Birliği başkanlığında bulundu. 1925 yılından, ölünceye kadar
da Milli Eğitim Bakanlığı (Maarif Vekilliği) yaptı. Hayatının en önemli ve en
etkili görevi budur. 1929’da ankara’da öldü.
Mustafa Necati, 1928’da eğitimimizi daha üstün bir duruma getirmek için acele alınması gereken tedbirleri düşünmüş ve kanun haline getirmişti. İlk defa temelli olarak ve çok sayıda öğretmen yetiştirmekle zorunlu ilköğrenimi gerçekleştirme yolunu açtı. Onun zamanında kabul edilmiş kanunlarla öğretmenlik, bir meslek haline geldi. 1928’de Türk harflerinin kabul edilmesiyle eğitimimizde görülen gelişme de onun zamanında gerçekleşti.
Sürgünden döndükten sonra öğrenimini tamamladı. Kurtuluş Savaşı başlarında Mustafa Kemal’in yanında yer aldı. Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Kırşehir milletvekili olarak girdi. 1950’ye kadar da sürekli olarak Meclis’te kaldı. Milletvekilliğinin sürdüğü yıllarda bir ara da Afyon Askeri Hastanesinin başhekimliğini yaptı. Savaş yaralılarını kurtarmak için çaba gösteren Mustafa Efendi, 1955 yılında Ankara’da öldü.
REFET BELE (1881–1963)
Refet Bele 1881 yılında İstanbul’da doğdu. 1899 yılında Harp Okulu’nu, 1912’de Harp Akademisi’ni bitirdi. Birinci Dünya Savaşı’nda Filistin Cephesi’nde İkinci Gazze Muharebesi’nde başarı sağladı. Milli Mücadele ve Kurtuluş Savaşı’ndaki görevi, Mustafa Kemal ile birlikte Samsun’a çıkışıyla başladı. Refet Bey, merkezi Sivas’ta bulunan ve Mustafa Kemal’in müfettiş olarak görevlendirildiği 3. Ordu’ya bağlı, 3. Kolordu komutanlığına atandı. Erzurum Kongresi’ne ve Samsun delegesi olarak Sivas Kongresi’ne katıldı. Aydın ve çevresinde ayaklanmalar başlayınca burada görevlendirildi. Daha sonra Çerkez Ethem Ayaklanması’nı bastırdı. Bu arada generalliğe yükseltilerek Dahiliye vekilliğine ve Batı Cephesi komutanlığına atandı. 1922’de Doğu Trakya’yı geri almakla görevlendirildi.
Cumhuriyet’ in ilânından sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na girdi. 1926 yılında milletvekilliğinden ve askerlikten ayrılan Refet Bele, 1935-1939 ve 1946-1950 tarihlerinde İstanbul milletvekili seçildi.
MÜFİT ÖZDEŞ (1874–1940)
Asker ve siyaset adamı. 1874 yılında Kırşehir’de doğdu. Harp Akademisindeyken çöküşe hızla yaklaşan Osmanlı İmparatorluğunun kaderini değiştirmenin yollarını arayan genç subaylar arasında idi. Hürriyetçi görüşleri benimsemiş olan Mustafa Kemal ve Ali Fuat Cebesoy gibi subaylarla yakın ilişkiler kurdu. Bu arkadaşları ile birlikte gizli bir gazete çıkarma çabası içine girdi.
Girişimin cezası korktuğundan hafif oldu ve rütbesinin geri alınmasını beklerken, sürgün niteliğinde bir atanma emri aldı. Mustafa Kemal ile birlikte Şam’a gönderildi.
İstanbul’da başlayan dostluk Şam’da daha koyulaştı. Mustafa Kemal ile hemen her vakit beraber idiler. Çok geçmeden sürgünde tanıştıkları, tıp öğrencisi Mustafa Efendi, düşüncelerine yeni unsurlar ekledi. Aslında o da siyasetle ilgilendiği için İstanbul’dan uzaklaştırılmıştı.
Çok geçmeden bu üç arkadaş düşüncelerini gerçekleştirmek için bir örgüt meydana getirmeye karar verdiler ve Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurudular. Gizli cemiyetin karargahı tıp öğrencisi Mustafa Efendinin dükkanıydı. Lütfi Müfit, Milli Mücadelenin başından itibaren eski arkadaşı Mustafa Kemal’in yanında yer aldı. Kurtuluş savaşının sonuna kadar cephelerde savaştı. Savaşın sonunda Binbaşılıktan emekliye ayrılarak Meclise girdi (1923). 1939’a kadar Milletvekilliği yaptı. Bu süre içinde bir ara Şehremaneti müfettişliği yapan Lütfi Müfit 1940’da İstanbul’da öldü.
KAZIM ÖZALP (1880–1968)
Devlet adamı. 1880 yılında Köprülü-Yugoslavya’da doğdu. Harp Okulu’nu (1902) ve Harp Akademisi’ni (1905) bitirdi. Selanik’te 36.Alay 2.Bölük komutanlığına atandı. Daha sonra, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne giren Kazım Bey, 31 Mart isyanını bastıran hareket ordusuyla birlikte İstanbul’a geldi (1909). Balkan Savaşından sonra, İstanbul Merkez Komutanlığı yardımcılığına atandı (1913). 1914’te Binbaşı oldu. Van Seyyar Jandarma Alayı komutanıyken(1914), I.Dünya Savaşı’na katılarak Ruslara karşı savaştı. Yunanlıların İzmir’i işgalinde, Balıkesir’deki 61.Tümen komutanlığında görevliydi ve o çevrede Kuvayı Milliye’yi örgütledi. Bu arada Balıkesir Milletvekili olarak TBMM’ye girdi (1920). Meclis tarafından İzmir Şimal Cepheleri komutanlığına atandı. Sakarya Savaşı’na ve Büyük Taarruz’a katılarak 1921’de Tümgeneral, 1922’de Korgeneral oldu. 1922-1924’te Milli Savunma Bakanı, 1924-1935’te Meclis Başkanıydı. Bu arada orgeneralliğe yükseldi (1926). 1935’te ikinci defa Milli Savunma Bakanlığına getirildi. 1943’te CHP Meclis grup başkanvekili oldu. 1950 seçimlerinde Van’dan milletvekili seçildi ve 1954’te siyasi hayattan çekildi.
KAZIM KARABEKİR (1882–1948)
Asker, Milli Mücadele kahramanlarından ve siyaset adamı. 1882 yılında İstanbul’da doğdu. İlköğrenimini değişik yerlerde tamamladı. Ortaokul ve liseyi Fatih Askeri Rüştiyesi’nde ve Kuleli Askeri Lisesi’nde okudu. Karabekir, Harp Okulu’nda Mustafa Kemal ile tanıştı.1902’de Harp Okulu’nu, 1905’te Harp Akademisi’ni bitirdi.1909’da İstanbul’da patlak veren 31 Mart Olayı’nı bastırmak üzere buraya gönderilen Hareket Ordusu’nda
Mustafa Kemal ile birlikte Kazım Karabekir’de vardı. Birinci Dünya Savaşı başlarında yarbaylığa yükselen Karabekir, savaş yılları boyunca İran sınırında, Halep’te, Doğu Cephesi’nde, Çanakkale’de bulundu. 1917’de atandığı Diyarbakır’daki 2. Kolordu komutanlığından sonra, Erzincan yakınındaki Kafkas Kolordusu’nun başına getirildi ve bu görevi sırasında Emenileri püskürterek Erzincan ve Erzurum’u geri aldı. Sarıkamış’taki kolordu ile işbirliği yaparak Kars ve Gümrü kalelerinin alınmasında üstün başarı gösterdi. Bunun sonucu olarak da generalliğe yükseltildi.
Karabekir’in hayatındaki önemli dönüm noktalarından biri Doğu’daki görevine gidişiyle başlar. Asıl başlangıç tarihiyse Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktıktan sonra, kendisiyle temasa geçmesidir. O günden başlayarak Karabekir’in sınıf arkadaşı Mustafa Kemal ile tam bir işbirliği yapacak ve bu beraberlik Kurtuluş Savaşı’nın sonuna kadar sürecektir.
Kazım Karabekir Doğu’da Milli Mücadele’yi sürdürürken Edirne milletvekili olarak birinci Büyük Millet Meclisi üyeleri arasına girdi ve böylelikle siyasi hayata atıldı. 1923 seçimlerinde de İstanbul’dan milletvekili seçildi. Aynı zamanda merkezi Ankara’da olan 1. Ordu’nun komutanlığı görevini aldı. 1.dönem milletvekilliği sırasında pek faal olamayan Karabekir, 1923’ten sonra Parlamento’da sayıları oldukça azalan Mustafa Kemal’in muhalifleri arasında yer aldı. Çok geçmeden de Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Cafer Tayyar Eğilmez Paşalarla birleşerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu (1924) ve bu partinin genel başkanlığını üzerine aldı. Partinin ömrü uzun olmadı ve 1926’da Mustafa Kemal’e karşı yapılan suikast girişiminden sonra kapatıldı. Kazım Karabekir 1948 yılında Ankara’da öldü.
MAZHAR MÜFİT KANSU (1873-1948)
Siyaset adamı ve idareci. 1873’de Denizli’de doğdu. Edirne’de gördüğü ilk ve orta öğreniminden sonra Gelibolu’da (1891) ve Edirne İdadisi’nde tarih ve matematik öğretmenliği yaptı. 1897’den sonra idareci olarak görev alan Kansu, Havza, Çorlu, Çisriergene ve İskeçe kaymakamlığında, 1908’den sonra da Gümülcine, Lazistan, Mersin, İzmit ve Balıkesir mutasarrıflıklarında bulundu. İdareciliğinin yanı sıra siyasetle de ilgilenerek İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin üyeleri arasında yer aldı. 1918’de Rus istilasından yeni kurtulan Bitlis’e vali atandı. Heyeti Temsiliye üyeliğine seçildi. Heyet, Ankara’ya geldiği sırada İstanbul’da son Meclisi Mebusan toplanıyordu. Kansu, Mustafa Kemal’in de isteğiyle İstanbul’a gitti. Felahı Vatan Grubunun çalışmalarına katıldı ve Meclise Hakkari Milletvekili olarak girdi. Heyet adına Vahdeddin ile görüşerek ona Anadolu’ya geçmesini teklif etti. İstanbul işgal edilip Meclisi Mebusan feshedilince, Kansu gemiyle Beyrut’a geçti. Oradan Silifke yoluyla Ankara’ya geldiği zaman TBMM açılmıştı. Hakkari Milletvekili olarak görev aldı. Milletvekilliği dışında Elazığ valiliğine atandı. 1923, 1939 dönemlerinde Denizli Milletvekilliği ve 1925’te Doğu İstiklal Mahkemesinde başkanlık yaptı. 1939-1946’da Çoruh milletvekili olarak siyasi hayatını sürdürdü. Mustafa Kemal’in Milli Mücadele döneminde ve Cumhuriyet yıllarından olan Kansu’nun “Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber” adıyla 4 Mart 1948’den Son Telgraf gazetesinde yayımladığı anıları, 1966’da Türk Tarih Kurumu tarafından iki cilt olarak basıldı. 1948 yılında İstanbul’da öldü.
İSMET İNÖNÜ (1884–1973)
1884 yılında İzmir’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Sivas’ ta tamamladıktan sonra Mühendishane İdadisini (Askerî Lise) bitirdi. 1903 yılında Kara Harp Okulu’ndan, 1906 yılında Harp Akademisi’ nden mezun olarak, ordunun çeşitli kademelerinde görev yaptı. 1910-1913 yılları arasında Yemen İsyanı’nın bastırılması harekâtına katıldı. Bu ve bundan önceki görevlerinde hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaşmalarda başarılı hizmetleri ve meslekî özellikleriyle dikkati çekti. Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi’nde Kolordu Komutanı olarak Atatürk’ün emrinde çalıştı ve öğrencilik yıllarından beri devam eden dostlukları ile devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti. Suriye Cephesi’nde savaştı; Millî Mücadele sırasında Atatürk’ün en yakın silâh arkadaşı olarak çalıştı. Edirne milletvekilliği ve bakanlık yaptı. Albay İsmet Bey, mebusluk ve bakanlık da uhdesinde kalarak Garp Cephesi Komutanlığı’na getirildi. 25 Ekim 1920’den sonra Batı Cephesi Komutanı olarak Çerkez Ethem isyanını bastırdı. Birinci ve İkinci İnönü Savaşlarını yönetti. Tuğgeneral rütbesine yükseldi.
Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz’dan sonra kazanılan zafer üzerine Mudanya Mütarekesi’nde Büyük Millet Meclisi’ni temsil etti. Lozan Barış Konferansı’na Dışişleri Bakanı ve Türk heyeti başkanı olarak katıldı. 24 Temmuz 1923’te Lozan Andlaşması’nı imzaladı.
Cumhuriyetin ilânından sonra
1923-1924 yıllarında ilk hükûmette Başbakan olarak görev aldı, 1924-1937 yılları arasında bu görevini sürdürdü.
İnönü, Atatürk İnkılâplarının gerçekleşmesinde ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin sağlam temeller üzerine
oturtulmasında Atatürk’ün en yakın mesai
arkadaşıydı.
Atatürk’ün ölümünden sonra, 1938
yılında, TBMM tarafından Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı olarak seçildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında
Türkiye’yi savaş felâketinin dışında tutmayı başardı. Savaştan sonra çok partili
siyasî rejime geçilmesinde en büyük destek oldu.
1950 yılında, yapılan seçimleri
kaybettikten sonra, 1960 yılına kadar Ana Muhalefet Partisi Başkanı olarak siyasî yaşamını sürdürdü. 27
Mayıs harekâtından sonra Kurucu Meclis üyeliğine seçildi ve 10
Kasım 1961 tarihinde Başbakanlığa atandı.
1965 yılında bu görevden
ayrıldıktan sonra milletvekili olarak siyasî yaşamına devam
etti, 1972’de Parti Genel Başkanlığı ve
milletvekilliğinden istifa ederek; ölünceye kadar (25
Aralık 1973) Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabiî üyeliği görevinde
bulundu.
KILIÇ ALİ (1888–1971)
Asker ve siyaset adamı. Askeri
okulu bitirdikten sonra binbaşı rütbesiyle I.Dünya Savaşına katıldı. Kurtuluş Savaşında Maraş, Antep yöresinde milli
kuvveti kurmakla görevlendirildi. Karayılan ve Şahin Bey ile
birlikte bu bölgede çıkan
ayaklanmaları ve Kırşehir isyanını bastırdı. Maraş, Antep ve
Urfa’da bulunan Fransız kuvvetlerine karşı yapılan çatışmalardaki başarısı ona, Antep
kahramanı olarak ün sağladı. Ağrı isyanı sırasında kurulan İstiklal
Mahkemeleri’nde üyelik yapan Kılıç Ali,
1920-1938 yılları arasında Antep
milletvekilli olarak TBMM’de bulundu. 1970’de Yeni Türkiye Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı.
“Hatıralarını anlatıyor” (1955), “Atatürk’ün Hususiyetleri” (1955), “İstiklal
Mahkemesi Hatıraları” (1955) adlı kitapları vardır.
FEVZİ, MUSTAFA ÇAKMAK (1856 -1950)
Asker ve siyaset adamı. 1856
yılında İstanbul’da doğdu. Anadolu’da kurtuluş kaynaşmaları başladığı sırada, Saray’ın gözde adamları arasındaydı. 1898 yılında kurmay yüzbaşı olarak
Akademi’yi bitirdikten sonra, Arnavutluk’ta görev yaptı (1899).
Arnavutluk ve Rumeli vilayetleriyle ile ilgili ıslahat
kararlarını uygulamakla görevli heyette bulundu (1912); 1917’de
Diyarbakır’da tümen komutanlığı; aynı yıl Filistin’de 7. Ordu
komutanlığı yaptı. 1918’de Genelkurmay Başkanlığında görevliydi ve
Mustafa Kemal’in Samsun’a
hareketinden bir gün önce de 1. Ordu müfettişliğine atandı.
1919 yılı başlarında Ali
Rıza Paşa Kabinesi’nde Harbiye nazırı oldu. Fevzi
Paşa 3 Mayıs 1920’de Kozan
milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine
katıldı; aynı gün de Milli Savunma Bakanlığına ve İcra Vekilleri heyeti reisliğine
getirildi.
1920 sonlarında Erkânı Harbiye’si
Umumiye vekil vekiliydi. 1921’de II. İnönü Savaşı’ndan sonra
Korgenerallik rütbesiyle Genelkurmay Başkanlığına getirildi.
Sakarya Zaferi’nin ardından da
Meclis’ten mareşallik rütbesini aldı. İlk yıllarda aynı zamanda
milletvekiliydi ama 1925’te askerlikle siyaset arasında bir seçim
yapma durumunda kalınca asıl mesleğinde karar kıldı ve 1944 yılında yaş haddinden
emekliye ayrılıncaya kadar Genelkurmay Başkanlığında kaldı. En büyük başarısı Atatürk ile İnönü’nün de
kesinlikte aynı görüşte olmalarından güç alarak orduyu
siyaset dışında bırakabilmesiydi.
Çakmak, askerlik hayatını iki ayrı
döneminde, iki eser yayınladı: “Gorbi Rumeli’nin sureti ziya ve Balkan
Harbi’nde Garp cephesi hakkında konferanslar” (1927) ve “Büyük Harbde Şark cephesi
hareketleri” (1936).
Mareşal Fevzi Çakmak, 1948’de siyaset
sahnesine çıktı ve emekliye ayrılışından sorumlu tuttuğu İnönü’ye karşı çıkmak için DP
listesinden İstanbul milletvekili olarak Meclise
girdi. Atatürk dönemi bakanlarından Cami
Baykut ve Tevfik Rüştü Aras ile birlikte sol eğilimli İnsan Hakları Derneğini kurdu.
FALİH RIFKI ATAY (1894–1971)
Gazeteci ve yazar. 1894 yılında İstanbul’da doğdu. Fıkra, makale,
gezi türlerindeki gazete yazılarıyla ve özellikle Atatürk’ü yakından tanıtan anılarıyla ün kazanan
Falih Rıfkı Atay, Kovacılar semtindeki Rehberi Tahsil Rüştiyesi’ni
bitirdikten sonra Hüseyin Cahit’in Yalçın müdürlük yaptığı Mercan İdadisi’nde öğrenimini
tamamladı. Darülfünunun Edebiyat bölümünü bitirdi. İdadide edebiyat öğretmeni olan
Celal Sahir Erozan ile kendisinden bir ileri sınıfta okuyan
Orhan Seyfi Orhon, Falih Rıfkı’nın edebiyat beğenisinin gelişmesine yardımcı oldular. İlk Yazıları, Serveti Fünun
dergisinin genç yazarlara ayrılan ek
sayfalarında yayımlanan Falih Rıfkı’nın
Tecelli(1911) dergisi ile Süleyman Bahri’nin yönettiği Kadın(1912)
dergisinde Cenap Şahabettin ile Ahmet Haşim’in eserlerini
hatırlatan şiirleri çıktı.
1912’de Tanin gazetesinde düz
yazıları yayımlanmağa başladı; İstanbul
Mektupları, Edirne mektupları gibi yazıları çıktı. 1913-1914 yıllarında sadaret
ve Dahiliye Nazırlığı kalemlerinde çalıştı. Dahiliye
Vekili Talat Paşa ile birlikte gittiği Bükreş’ten Tanin
gazetesine röportaj yazıları yolladı. Bu dönemdeki yazıları, Türkçülük ve Türkçecilik akımlarının etkisini taşıyordu. I. Dünya Savaşında yedek
subay olarak Suriye’ye gitti; 4. Ordu kumandanı Cemal Paşa’nın hususi
katipliğini yaptı. Suriye ve Filistin’deki savaş anılarını “Ateş ve Güneş” (1918) kitabında topladı. Cemal Paşa’nın Bahriye nazırı olması üzerine Kalemi
Mahsusa müdür yardımcılığına getirildi (1917). Kazım Şinasi Dersan, Necmettin Sadık Sadak, Ali
Naci Karacan ile birlikte Akşam Gazetesini çıkarmağa başladı (1918). Bu
gazetede Günün Fıkraları başlığıyla sürekli yazılar yazdı. Kurtuluş Savaşını destekleyen
etkili yazıları dolayısıyla idam istenerek Kürt Mustafa Divanı Harbi’ne verildi.
Fakat İnönü Zaferinin kazanılması üzerine Divanı Harp tutumunu değiştirdiği için idamdan
kurtuldu. Kurtuluş Savaşı sona erdiği sırada İzmir’de Atatürk ile görüşmeğe gelen
gazeteciler arasındaydı. Atatürk’ün isteği üzerine İkinci Büyük Millet
Meclisi’ne Bolu’dan milletvekili seçildi (1922). Daha
sonra uzun yıllar Ankara Milletvekili olarak T.B.M.M.’de bulundu. Hakimiyeti
Milliye, Milliyet ve Ulus gazetelerinin başyazarlığını yaptı.
Yeni Türk Alfabesinin hazırlanması
ve uygulanması sırasında Dil Encümeninde görev aldı. Serbest Cumhuriyet
Fırkası’nın tutumuna şiddetle karşı çıktı. Ulus
gazetesinin başyazarlığını yaptığı dönemde Ankara şehir planı jürisinde üyelik ve İmar
Komisyonunda başkanlık yaptı. 1946’da çok partili döneme geçildikten
sonra Ulus gazetesinde CHP’nin savunuculuğunu sürdürdü. Demokrat
Parti’nin 1950’de iktidara geçmesinden
sonra Dünya Gazetesini kurarak (1952) muhalefete geçti; yeni
iktidara karşı Atatürk
devrimlerini savundu.
Falih Rıfkı Atay, sağlam, atak, çekici, anlatımı ve duru Türkçesiyle
Cumhuriyet basınının Encümeninde usta kalemlerinden
biriydi. Günlük siyasi olayları ele alan başyazı ve fıkraları yanında Ulus ve Dünya
gazetelerinde Pazar günleri yayımladığı haftalık yazılarında çok usta bir
deneme ve söyleşi yazarı niteliği gösteriyordu.
Gezi ve anı türlerinde Cumhuriyet döneminin çok ilginç ürünlerini verdi.
Eserleri: “Eski Saat” (1933),
“Niçin Kurtulmamak?” (1953), “Çile” (1955), “İnanç” (1965), “Kurtuluş” (1966), “Pazar” “Konuşmaları” (1966), “Bayrak” (1970), “Ateş ve Güneş” (1918), “Atatürk’ün Bana
Anlattıkları” (1955), “Mustafa Kemal’in Mütareke defteri” (1955), “Çankaya”
(1961), “Batış Yılları” (1963), “Atatürk’ün Hatıraları” ; “1914-19″ (1965), “Atatürk Ne idi?” (1968), “Faşist Roma”, “Kemalist
Tiran, Kaybolmuş Makedonya” (1930), “Deniz Aşırı” (1931),
“Yeni Rusya” (1931), “Moskova-Roma” (1932), “Bizim Akdeniz” (1934), “Taymis
Kıyıları” (1934), “Tuna Kıyıları” (1938), “Hind” (1944), “Yolcu Defteri”
(1946), “Atatürkçülük Nedir?” (1966), “Roman” (1932).
FETHİ, ALİ OKYAR (1880–1943)
Devlet adamı ve Serbest Cumhuriyet
Fırkası’nın kurucusu. Pirlepe’de doğdu. İyi bir öğrenim gördü. Vatan Hürriyet
Cemiyeti’nde Mustafa Kemal ile beraber çalışdı. 1908 da Paris’te ateşemiliter olan
Fethi Bey, Trablusgarp Savaşı çıkınca Paris’ten ayrıldı, Afrika’da yapılan savaşlara katılmak üzere
Trablusgarb’a geçti. 1913’de İttihat ve
Terakki Genel Merkezi’ne üye seçilmiş ve Genel
Sekreter olmuştur. Aynı yılın son aylarında Sofya’ya elçi olarak
tayin edildi. İzzet Paşanın kısa süren Sadrazamlığında Dahiliye
Nazırı olarak görev alan Fethi Bey, Damat Ferit Paşa tarafından
tutuklandı. Bütün muhaliflerini ortadan kaldırmak isteyen Damat Ferit, Fethi Bey’i Enver,
Cemal ve Talat Paşaların kaçmalarına göz yummakla suçlandırmış ve Malta’ya sürgüne göndermiştir. Ancak
tutuklanan İngilizler’le değiştirilmek
suretiyle 1921 yılında Malta’dan kurtarıldı. Büyük Millet
Meclisi tarafından Büyük Taarruzda
Dahiliye Nazırı olarak seçilen Fethi
Bey, Roma, Paris ve Londra’ya giderek; Yunanlıların Anadolu’dan çekilmelerini
sağlayacak bir barış için çalışmıştır. Fethi Bey
bu durumu, o sırada taarruz hazırlıklarını tamamlamak üzere bulunan
Mustafa Kemal’e bir telgrafla birdirdi. Daha sonra da
Ankara’ya döndü. Rauf Orbay’ın Başbakanlık görevinden ayrılması üzerine Başbakan seçildi (4 Ağustos 1923).
Cumhuriyetin ilanı sırasında yaşanan kabine
buhranı üzerine Başbakanlıktan ayrıldı. Mustafa
Kemal’in Cumhuriyetin ilanına karar verdiği sırada, O’nun yanında bulunmuş ve Mecliste
takip edilecek çalışma şeklini beraberce tespit etmişlerdir. Fethi
Bey, Cumhuriyetin ilanından sonra TBMM Başkanı seçildi. Terakkiperver Fırkanın kurulmasından sonra,
Başbakanlıktan ayrılan İsmet İnönü’nün yerine
tekrar başbakanlığı seçilen Fethi Okyar, Şubat 1925’te başlayan Şeyh Sait İsyanı sırasında Başbakanlıktan ayrıldı.
Büyükelçi olarak çalıştığı Paris’ten, 1930 yılında dinlenmek
için yurda gelen Fethi Okyar’a Mustafa Kemal tarafından yeni bir
parti kurması teklifi yapılması üzerine,
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu. Fakat
bu parti kapatıldı. Mustafa Kemal’in ölümünden sonra da
çalışmalarına devam eden Fethi Okyar, 12 Mart 1941’de Adliye
Vekaleti görevinden ayrılmış ve birkaç yıl sonra 7 Mayıs 1943’de ölmüştür.
CELAL BAYAR (1883–1985)
Parlamenter, devlet adamı, Türkiye
Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, 1883 yılında
Bursa-Gemlik’te doğdu. İlk ve orta öğrenimini
babası Abdullah Fehmi Efendi’nin yanında yapan
Bayar, Gemlik mahkeme ve reji kalemine memur olarak girdi. Daha sonra Ziraat
Bankası’nda çalışmaya başladı. Bu arada Harir Darutariri okuluna
devam etti. 1990’da İttihat Terakki Cemiyeti’nin kurduğu gönüllüler taburuna
yazıldı. Zamanla bu partinin sayılı üyeleri arasına girdi. İzmir’de kurulan
cemiyetin genel sekreterliğini yürüten Bayar, Kız Lisesi’nin ve Şimendifer
Okulunun açılmasına ön ayak oldu. I. Dünya Savaşı’ndan sonra İzmir’de kurulan Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti’nin de faal üyeleri arasına katıldı. 1920
tarihinde Bursa milletvekili olarak Büyük Millet Meclisi’ne katılan Bayar,
aynı tarihte İktisat Bakanlığı’na vekalet
etti. Çerkez Ethem’in isyanı sırasında,
Ethem’i ikna etmek için gönderilen heyete başkanlık etti. 1921’de İktisat Başkanlığı’na getirildi.
Lozan Konferansı’na müşavir üye olarak katıldı. 1924’te Türkiye İş Bankası’nı kurma görevini üstlendi. 1937’de İsmet İnönü’nün başbakanlıktan ayrılması
üzerine, Atatürk tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin 14. Başbakanı olarak tayin
edildi ve ilk kabinesini kurdu. Atatürk’ün ölümünden sonra, Cumhurbaşkanlığı’na seçilen İsmet İnönü tarafından da başbakan olarak
tayin edildi. Daha sonra İnönü ile anlaşamadığından, yerini
3 Mayıs 1939’da Doktor Refik Saydam’a bıraktı.
CHP’de arkadaşları ile 1945’de Dörtlü Takrir’i verinceye
kadar görev aldı ve bu tarihte Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik
Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu. 14 Mayıs 1950 genel
seçimlerinde genel başkanı bulunduğu Demokrat Partinin iktidarı büyük çoğunlukla
kazanması ile 22 Mayıs 1950’de toplanan Türkiye Büyük Millet
Meclisi Bayar’ı Cumhurbaşkanlığına seçti. 1954-1957
genel seçimlerinden sonra da Meclis tarafından Cumhurbaşkanlığına seçilen Celal
Bayar, 10 yıllık Cumhurbaşkanlığı döneminde Adnan
Menderes’i başbakan olarak tayin etmiştir. Bayar, 27 Mayıs 1960’da Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yönetime el
koymaları ile tutuklanarak Yassıada’ya götürüldü. 16 ay süren soruşturma ve
yargılamadan sonra, Yassıada Yüksek Adalet Divanı tarafından, 15 Demokrat
Parti, ileri geleni ile birlikte idama mahkum edilmiştir. Milli
Birlik Komitesi, idamlardan üçünü (Menderes, Zorlu, Polatkan) onaylarken,
başta Celal Bayar olmak üzere, 12 Demokrat Parti ileri geleninin
idam hükmünü müebbet hapse çevirmiştir. Yassıada’dan Kayseri
cezaevine götürülen Bayar, orada rahatsızlanmış, evinde
tedavi edilmek üzere serbest bırakılmıştır (7 Kasım 1964).
ALİ FUAT CEBESOY (1882–1968)
Kurtuluş Savaşı komutanlarından,
diplomat ve siyaset adamı. 1882 yılında İstanbul’da doğdu. Babası İsmail Fazıl Paşa’nın gönülsüzlüğüne rağmen, girdiği Harp Okulu’nda Mustafa
Kemal ile aynı sınıfa düşmesi bir bakıma
gelecekteki kaderini çizmiş oldu. Cebesoy’un Beyrut’ta başlayan kıta
hizmetleri, 1908’deki Roma Askeri Ateşeliği dışında, çok hareketli
geçti. Trablus’ta savaş başlar başlamaz (1911)
oraya ilk gidenler arasındaydı. Balkan Savaşı sırasında Karadağ’da, Yanya
Kalesinde, Pista ve Pisani muharebelerinde, 1. Dünya Savaşının başında tümen komutanı olarak katıldığı Kanal
Hareketinde, büyük başarılar gösterdi. İstanbul Hükümeti’nin İçişleri Bakanı, Mustafa
Kemal’in görevsizliğini bir genelgeyle açıklayınca Ali Fuat
Paşa’da kendi bölgesindeki valilere ve mutasarrıflara
kendisinden gelecek emirlere göre hareket edilmesini bildirdi (1919). Ayrıca,
her tarafta Müdafaa-i Hukuk ve Reddi İlhak Cemiyetlerinin kurulacağını ilgililere
hatırlattı. Bu çabaları takdirle karşılandığı için, Sivas
Kongresi sonrasında Cebesoy, Umum Kuvayı Milliye
komutanı olarak görevlendirildi.
Kendisini çekemeyenlerce Çerkez
Ethem taraftarlığıyla suçlandı. Doğru olmadığı sonradan
belgelerle ortaya konan bu suçlama üzerine,
ayaklanmaların bastırılmasından sonra,
Ankara’ya çağrılarak Moskova Büyükelçiliğine atandı. Mustafa
Kemal’in talimatını yerine getirmekle yükümlü olduğu bu zor görevi başarıyla yürüttü ve 10 Mayıs 1921’de Ankara’ya dönerek
Mecliste siyasi çalışmalarına başladı. Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti başkanlığını yaptı. 1925’te
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurucuları arasında yer aldı. Ertesi yıl
(1926) İzmir Suikasti dolayısıyla Ali Fuat Paşa da
tutuklandı, yargılandı ve beraat etti.
Cebesoy’un ikinci dönem siyasi
hayatı İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı yıllarında başladı.
Milletvekili olarak tekrar Meclise girdikten sonra Bayındırlık Bakanlığı (1939-1943)
ve bir ara TBMM Başkanlığı da
(1947-1950) yaptı. 1968 yılında öldü.
Kitaplar:
1
Atatürk’ün Silah Arkadaşları
Atatürk Araştırma Merkezi Şeref Üyeleri
|
Yazar |
: |
Azmi SÜSLÜ - Mustafa BALCIOĞLU |
|
ISBN |
: |
975-16-1121-0 |
|
Basım
Yılı |
: |
1999 |
|
Yayın
No |
: |
89 |
|
Basım
Yeri |
: |
Ankara |
|
Dili |
: |
Türkçe |
|
Ebatı |
: |
24 x 16 x 1,5 |
|
Sayfa
Sayısı |
: |
171 |
|
İLESAM
Numarası |
: |
99.06.Y.0150.101 |
2
Atatürk
ve Yol Arkadaşları Dirilişin Öncüleri.
Hüsnü Yamak Halk Kitabevi 2017. 198S.
3
Atatürk ve çevresindekiler /
Kemal Arıburnu. Ankara : Türkiye İş Bankası, 1995.
4
Atatürk'ün yanındakiler,
karşısındakiler / Sadun Tanju. İstanbul : Hür Yayın, 1981.
5
Atatürk'le yaşadıklarını
anlattılar : anı-söyleşi / Nazmi Kal. Ankara: Bilgi, 2001.
Devamı: https://kutuphane.ttk.gov.tr/search?query=atat%C3%BCrk+arkada%C5%9F
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder