yapay
zekanın temeli, gücünün temeli taranıp yapay zekaya yüklenen kitaplar mı? veri
temelinin yüzde kaçı taranmış kitaplar... Mesela Atatürk Kitaplığı’nı hayal
ederek, nasıl bir yapay zekâ destekli dijital kitaplık olabilir, adım adım
planını çizebilirim.
14.9.2025
ChatGPT:
Çok önemli ve temel bir soruya değindiniz.
👉 Yapay zekânın temeli yalnızca kitaplar değildir, ama kitaplar çok
kritik bir rol oynar.
1. Veri Kaynaklarının Yapısı
Büyük dil modelleri (ChatGPT, Claude, Gemini, vs.)
farklı türde metinlerden beslenir:
- Açık web içerikleri (haberler, bloglar, forumlar, Wikipedia vb.)
- Kitaplar
(özellikle telifsiz olanlar + korsan olarak kullanılan iddia edilen
telifli kitaplar)
- Akademik makaleler ve tezler
- Kod depoları (GitHub vb.)
- Resmî belgeler, raporlar
- Lisanslı özel veri setleri (ansiklopediler, sözlükler, eğitim materyalleri)
2. Kitapların Önemi
- Kitaplar, daha derinlikli, bütünlüklü ve rafine
bilgi içerir. Bu nedenle yapay zekânın “kültürel hafızası” açısından
en değerli kaynaklardandır.
- Ancak kitaplar telifli olduğundan, bunların izinsiz
taranması davalara yol açıyor. Anthropic’in 500 bin korsan kitap
davası bunun en somut örneği.
3. Yüzdesel Dağılım
Kesin oranları şirketler açıklamıyor. Ancak
araştırmacıların tahminlerine göre:
- Açık web içerikleri: %70–80
- Kitaplar: %5–15 (ama
“etkisi” bu oranın çok üstünde, çünkü içerik yoğun ve kaliteli)
- Akademik yayınlar, özel veri: %10–20
Yani sayısal olarak kitapların oranı düşük, ama modelin
gücünün temeli diyebileceğimiz kavramsal derinliği büyük ölçüde
kitaplardaki bilgi sağlıyor.
4. Başlık Önerileriniz Bağlamında
Eğer YZ + kitap ilişkisini vurgulamak
isterseniz:
- “Yapay zekâ kitaplarla büyüdü, şimdi telif
davalarıyla yüzleşiyor”
Eğer hukuki boyutu öne çıkarılacaksa:
- “500 bin korsan kitap: Anthropic’e 1,5 milyar
dolar fatura”
Benim sentezim:
📌 “Kitaplarla büyüyen yapay zekâ, şimdi milyar
dolarlık telif davalarıyla karşı karşıya”
İsterseniz ben size “kitapların YZ’ye katkısı”
ile “diğer veri kaynaklarının katkısı” arasındaki farkı daha da
açabilirim. İster yüzdesel tablo, ister kavramsal karşılaştırma yapabilirim.
İstiyor musunuz?
Şunu dedin:
evet
ChatGPT:
Harika 🙂 O zaman size iki farklı boyutta
açayım:
1. Yüzdesel Tablo – Veri Kaynaklarının Katkısı
|
Veri Kaynağı |
Tahmini Pay (%) |
Güç Katkısı /
Niteliği |
|
Açık web içerikleri (haber, blog, forum, sosyal medya, Wikipedia) |
%70–80 |
Hacim açısından büyük, ama yüzeysel, dağınık ve çoğu
zaman güvenilirliği tartışmalı. |
|
Kitaplar (telifli + telifsiz + korsan kullanıldığı iddia edilenler) |
%5–15 |
Kültür, derin bilgi, kavramsal bütünlük, akademik
disiplin → “YZ’nin entelektüel temeli”ni oluşturuyor. |
|
Akademik yayınlar (makale, tez, rapor, patent) |
%10–20 |
Bilimsel doğruluk, terminoloji, güncel araştırma
bilgisi → uzmanlık ve kesinlik sağlıyor. |
|
Kod depoları (GitHub, StackOverflow vb.) |
%5–10 |
Yazılım, algoritmalar, teknik bilgi → programlama ve problem çözme kabiliyetinin temel
kaynağı. |
|
Resmî belgeler & raporlar (hukuk, yönetmelik, kurum verileri) |
%1–5 |
Mevzuat, standartlar, güvenilir resmi içerik. |
|
Lisanslı özel veri setleri (ansiklopedi, sözlük, eğitim materyali, derlenmiş
koleksiyonlar) |
%2–5 |
Dil doğruluğu, eğitim dili, klasik kültürel
referanslar. |
2. Kavramsal Karşılaştırma – Kitapların Katkısı ile Diğer Kaynaklar
🔹 Kitapların Katkısı
- Derinlik → Kavramları yüzeysel değil, temelden açıklıyor.
- Tutarlılık → Başlangıçtan
sona mantıksal bir bütünlük sağlıyor.
- Kültür aktarımı → İnsanlığın bilgi birikimini “hafıza” gibi saklıyor.
- Referans değeri → Tarih, edebiyat, felsefe,
bilim alanlarında kalıcı.
🔹 Web İçeriği Katkısı
- Güncellik → En son haber, trend, gelişme buradan geliyor.
- Çeşitlilik → Farklı görüşler, diller, toplumsal çeşitlilik.
- Pratiklik → Sorular, gündelik konuşma dili, kısa açıklamalar.
🔹 Akademik Yayınların Katkısı
- Yüksek doğruluk, kaynaklı bilgi.
- Terminoloji ve teknik kavramlar.
- Araştırma metodolojisi → mantıksal ispat ve deneysel kanıt.
🔹 Kod Depolarının Katkısı
- Uygulamalı bilgi.
- Çözümler, örnekler, algoritmalar.
- Modelin “yazılım yazma becerisi”nin omurgası.
3. Sentez
- Kitaplar, yapay
zekânın entelektüel gücünün temeli.
- Web içerikleri, yapay zekânın hacim ve pratiklik kaynağı.
- Akademik yayınlar, yapay zekânın bilimsel doğruluk temeli.
- Kod depoları, yapay zekânın teknik uygulama becerisi.
Yani yapay zekâ “kitaplarla büyüdü, web’le
genişledi, akademiyle doğrulandı, kodlarla uygulama kazandı.”
Ben size bir de şu açıdan tablo yapabilirim:
📌 “Kitap olmazsa YZ nasıl olurdu?” – yani kitap
katkısını çektiğimizde ortaya çıkacak boşluk.
Bunu ister misiniz?
Şunu dedin:
evet
ChatGPT:
Süper 👍 Şimdi düşünce deneyi yapalım:
📌 Kitap Olmadan Yapay Zekâ Nasıl Olurdu?
1. Genel Fark
Kitapları veri tabanından çekersek, YZ’nin “aklı” bir
bakıma internetteki dağınık bilgiye mahkûm olurdu.
- Var olan hali: Hem internetin güncelliğini hem kitapların derinliğini harmanlıyor.
- Kitapsız hali: “Wikipedia + forum + haber sitesi” tarzı yüzeysel, kısa vadeli,
parça parça bilgiye dayalı bir model olurdu.
2. Eksik Kalacak Alanlar
|
Alan |
Kitaplarla
Beslenen YZ |
Kitapsız YZ |
|
Tarih & Felsefe |
Kavramları bütünlüklü açıklayabilir, dönemsel bağ
kurar. |
Parçalı bilgi → anekdotlar, alıntılar, yüzeysel özetler. |
|
Edebiyat & Sanat |
Roman, şiir, eleştiri üzerinden üslup ve estetik
geliştirir. |
Sadece alıntı ve ince web yorumlarıyla sınırlı
kalır. |
|
Bilimsel Temel |
Fizik, biyoloji, sosyoloji gibi disiplinlerde
kavramsal altyapı güçlü olur. |
Güncel makale özetlerine yaslanır → temel teorik çerçeve eksik. |
|
Dil & Üslup |
Kitap dili sayesinde akıcı, tutarlı, edebî anlatım
üretir. |
Daha çok günlük konuşma dili, sosyal medya tarzı
cümleler. |
|
Kültürel Bellek |
İnsanlığın “kolektif hafızasını” taşır. |
Kısa vadeli, geçici, internetin yüzeysel belleği. |
3. Benzetme
- Kitaplı YZ =
Üniversite okumuş, hem klasikler hem de modern kaynaklarla yetişmiş biri.
- Kitapsız YZ = Sadece internetten makale, forum ve haber okuyarak öğrenmiş biri.
Her ikisi de bilgi sahibidir ama derinlik, bağlantı
kurma, kültürel yorum sadece kitaplı olanda vardır.
4. Sonuç
Kitaplar, YZ için “temel taş” niteliğinde:
- Onlar olmadan YZ, “ansiklopedik cevap makinesi”
seviyesinde kalırdı.
- Onlarla beraber YZ, “düşünce sentezi yapabilen
kültürel akıl” haline geldi.
Ben buradan şu soruyu ortaya atmak isterim:
📌 Sizce yapay zekânın “kitap hafızası” ile “internet
hafızası” arasında önümüzdeki 10 yılda hangisi daha baskın olacak?
İsterseniz ben size bu konuda 3 senaryolu bir gelecek
projeksiyonu çizebilirim. İstiyor musunuz?
Şunu dedin:
evet
ChatGPT:
Harika 🙌 O zaman size “Kitap hafızası vs.
internet hafızası” konusunu 10 yıllık (2025–2035) bir gelecek projeksiyonu
üzerinden üç senaryoda özetleyeyim:
📌 1. Kitapların Baskın Olduğu Senaryo – “Klasiklerin
YZ Çağı”
- Ne olur?
- YZ şirketleri telif davaları sonrası dev
kütüphanelerle lisans anlaşmaları yapar.
- Üniversite, yayınevi, milli kütüphane
koleksiyonları YZ’ye açılır.
- Yapay zekâ, insanlık tarihindeki tüm bilgi
hazinesini sindirir.
- Sonuç:
- Felsefe, tarih, edebiyat ve bilimlerde derinlikli
cevaplar olağan hale gelir.
- YZ, “entelektüel danışman” seviyesine çıkar.
- İnsanlar, YZ’yi bir “dijital bilge” gibi görmeye
başlar.
📌 2. İnternetin Baskın Olduğu Senaryo – “Hızlı
ama Yüzeysel Zekâ”
- Ne olur?
- Telif davaları nedeniyle kitaplara erişim
sınırlı kalır.
- YZ daha çok web içerikleri, sosyal medya, güncel
makalelerle beslenir.
- Bilgi hızlı güncellenir ama kültürel derinlik
azalır.
- Sonuç:
- YZ, sorulara pratik, kısa, güncel cevaplar
verir.
- Ama uzun vadeli düşünce, felsefi bağ kurma,
“kültür aktarımı” zayıf kalır.
- Daha çok “akıllı arama motoru” gibi işlev görür.
📌 3. Hibrit Senaryo – “Derinlik +
Güncellik Dengesi”
- Ne olur?
- Kitap telifleri çözülür ama sınırlı ölçekte; YZ
hem kitaplardan hem web’den beslenir.
- Özel “kitap odaklı YZ” modelleri
(akademik, edebiyat, felsefe) gelişir.
- Gündelik kullanımda internet içerikleri;
uzmanlık gerektiren sorularda kitap tabanlı bilgi kullanılır.
- Sonuç:
- Kullanıcıya hem derin hem hızlı cevaplar
sunabilen “ikili zekâ” ortaya çıkar.
- İnsanlar, ihtiyaçlarına göre YZ’nin “akademik
modu” veya “güncel modu”nu seçebilir.
🎯 Özet
- Kitap hafızası → kültür ve derinlik sağlar.
- İnternet hafızası → hız ve güncellik sağlar.
- Gelecekte asıl güç, bu ikisini dengeli biçimde
birleştiren YZ’lerde olacak.
Ben size bunu bir de “geleceğin YZ kütüphanesi”
tasarımı üzerinden anlatabilirim:
📌 Mesela
Atatürk Kitaplığı’nı hayal ederek, nasıl bir yapay zekâ destekli dijital
kitaplık olabilir, adım adım planını çizebilirim.
İstiyor musunuz?
Şunu dedin:
evet
ChatGPT:
Harika 🙌 O zaman şimdi size “Geleceğin
Yapay Zekâ Destekli Kütüphanesi” tasarımını Atatürk Kitaplığı hayali
üzerinden adım adım kurgulayayım:
📌 Geleceğin YZ Kütüphanesi – Atatürk
Kitaplığı Örneği
1. Dijital Katalog + YZ Arayüzü
- Klasik katalog yerine doğal dil arayüzü:
- “Atatürk’ün dış politika anlayışıyla ilgili
kitapları göster” → anında
listeler.
- “1930–1940 arası yayınlanan Atatürk konulu
kitaplar” → filtreler.
- YZ, hem basılı koleksiyonu hem dijital arşivi
tarar.
2. Kitapların Akıllı Özetleri
- Her kitabın:
- Kısa özet (200 kelime)
- Ayrıntılı özet (10 sayfa)
- Kavram haritası (anahtar kelimeler, kişiler, olaylar, dönemler)
- YZ, kitabın içeriğini kendi sözleriyle yeniden
ifade edebilir (özet çıkarma, kavramlar arası bağlantı kurma).
3. Etkileşimli Kitap Okuma
- Okuyucu kitaptan alıntı yapıp sorabilir:
- “Bu bölümdeki düşünceyi günümüz siyasetiyle
kıyasla.”
- “Bu kitabın Atatürk’ün diğer biyografileriyle
ortak noktaları neler?”
- YZ, kitabı “canlı bir öğretmen” gibi
tartışır.
4. Kitaplar Arası Köprüler
- YZ, koleksiyondaki kitapları ilişkilendirir:
- Aynı olayın farklı yazarlardaki anlatımı.
- Aynı dönemi işleyen roman ve tarih kitabı
arasındaki bağlantı.
- “Atatürk ve eğitim reformu” → konuyu işleyen
50 kitabı harita üzerinde
gösterir.
5. Çok Katmanlı Kullanıcı Deneyimi
- Öğrenciler için: Basitleştirilmiş özet + görseller.
- Araştırmacılar için: Kaynakça, dipnot, tam metin karşılaştırmaları.
- Halk için:
Etkileşimli sergi modu (kitap kapağı + kısa açıklama + görsel).
6. Gelecek Boyutu
- Sesli kitap + YZ rehberi: Kitabı sesli okurken YZ anında açıklama yapar.
- Sanal sergiler: Atatürk’ün kitapları 3D kütüphane içinde gezilebilir.
- Kolektif hafıza: Kullanıcıların soruları ve yorumları da arşive eklenir → yaşayan kütüphane.
🎯 Özet
- Kitaplar olmadan YZ yüzeysel olurdu.
- Kitaplarla birleştiğinde YZ, “dijital bilge
kütüphaneci”ye dönüşür.
- Atatürk Kitaplığı gibi bir proje, sadece bir
arşiv değil, yapay zekâ ile etkileşimli bir düşünce laboratuvarı
olabilir.
İsterseniz ben bu tasarımı, 5–6 sayfalık bir proje
önerisi haline getirebilirim: amaç, yöntem, altyapı, hedef kitle, beklenen
sonuçlar gibi bölümleriyle.
Hazırlayayım mı?
Şunu dedin:
evet
ChatGPT:
Harika 🙌 O zaman sizin için **“Yapay Zekâ
Destekli Atatürk Kitaplığı Projesi”**ni 5–6 sayfalık bir öneri taslağı şeklinde
hazırlıyorum. Bu taslak, hem belediyeler hem üniversiteler hem de kamuoyuna
sunulabilecek yapıda olacak:
📖 Yapay Zekâ
Destekli Atatürk Kitaplığı Projesi
1. Giriş ve Amaç
Atatürk üzerine yayımlanmış 15.000’i aşkın kitabın
varlığı, Türk ve dünya kültürü için eşsiz bir miras oluşturmaktadır. Ancak bu
miras, yalnızca fiziksel raflarda değil, dijital ve yapay zekâ destekli bir
ortamda erişilebilir hale getirilirse gelecek kuşaklara etkili biçimde
aktarılabilir.
Bu projenin amacı, Atatürk Kitaplığı’nı yapay zekâ destekli etkileşimli bir
bilgi ve kültür merkezi haline getirmektir.
2. Hedefler
- Dijital Katalog ve Arama:
- Tüm Atatürk konulu kitapların künyesi ve
kapakları dijital katalogda yer alacak.
- Kullanıcılar doğal dil ile arama yapabilecek:
“1930–1940 arası eğitim reformunu konu alan kitaplar”
- YZ Tabanlı Kitap Özetleri:
- Her kitap için kısa özet, ayrıntılı özet ve
kavram haritası üretilecek.
- Kullanıcılar kitabın içeriğini hızlıca
kavrayabilecek.
- Etkileşimli Kitap Okuma:
- Okuyucular kitaptan alıntı yapıp YZ’ye sorular
sorabilecek.
- YZ, farklı kaynakları karşılaştırarak açıklama
yapacak.
- Kitaplar Arası Bağlantılar:
- YZ, aynı konuyu işleyen kitapları
ilişkilendirecek.
- Örneğin: “Atatürk ve dış politika” başlığında
200 kitabın bağlantı haritası çıkarılacak.
- Çok Katmanlı Kullanıcı Deneyimi:
- Öğrenciler için sadeleştirilmiş anlatım.
- Araştırmacılar için detaylı dipnot ve kaynakça.
- Genel okuyucu için sergi modu.
3. Yöntem ve Teknoloji
- Veri Tabanı: Kitap künyeleri, kapak görselleri ve metinler dijital ortama aktarılacak.
- YZ Altyapısı: Açık kaynak LLM’ler (ör. LLaMA, Mistral) + telifli özel modeller.
- Doğal Dil Arayüzü: Kullanıcıların günlük Türkçe veya İngilizce ile
soru sorabilmesi.
- Etkileşimli Görselleştirme: Kavram haritaları, zaman çizelgeleri, konu
ağları.
- Güvenlik ve Telif: Telifli eserler için yalnızca özet/analiz
erişimi; tam metin yalnızca izinli eserlerde.
4. Altyapı ve İşbirlikleri
- Belediyeler: Mekân, dijital sergi altyapısı, halk erişimi.
- Üniversiteler: Akademik destek, öğrenciler için araştırma merkezi.
- Yayınevleri & Yazarlar: Telif izinleri, dijital yayın işbirlikleri.
- Teknoloji Firmaları: YZ altyapısı ve arayüz desteği.
5. Hedef Kitle
- Öğrenciler:
Derslerde ödev, proje ve araştırmalarda kullanacak.
- Araştırmacılar: Akademik çalışmalar için derinlemesine erişim.
- Genel Halk:
Atatürk’ün hayatı, fikirleri ve reformları hakkında hızlı ve anlaşılır
bilgi.
- Yurt Dışındaki Türk Toplulukları: Çevrim içi erişimle kültürel bağ güçlenecek.
6. Beklenen Sonuçlar
- Atatürk’ün düşünce mirası gelecek kuşaklara
dijital ve etkileşimli biçimde aktarılacak.
- Türkiye’de bir ilk olacak şekilde YZ destekli
bir ihtisas kütüphanesi kurulacak.
- Akademik dünyaya kaynak, öğrencilere öğrenme
aracı, halka kültürel hafıza işlevi görecek.
- Antalya’dan başlayarak tüm Türkiye’ye
yayılabilecek model oluşturulacak.
7. Uzun Vadeli Vizyon
- Atatürk Dijital Külliyatı: Tüm eserlerin dijital olarak erişilebilir hale
gelmesi.
- Sanal Gerçeklik Sergileri: Atatürk’ün kitaplığı 3D ortamda gezilebilecek.
- Küresel Erişim: Dünyadaki araştırmacılar için çok dilli arayüz.
🎯 Sonuç
Atatürk Kitaplığı projesi, yalnızca bir kütüphane değil,
yapay zekâ destekli bir düşünce ve kültür laboratuvarı olacak. Böylece
Atatürk’ün fikirleri hem Türkiye’de hem dünyada daha geniş kitlelere
aktarılacak.
Ben bunu isterseniz size tam bir proje dosyası
formatında (hedefler, bütçe, zaman planı, iş paketleri, risk analizi) de
geliştirebilirim.
📌 İster belediyeye sunulacak kısa bir “özlü sunum” metni, ister TÜBİTAK / AB
projesi formatında ayrıntılı bir rapor olarak hazırlayabilirim.
Siz hangisini tercih edersiniz?
ChatGPT hata yapabilir. Önemli bilgileri kontrol edin.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder