Atatürk Konulu Çalışmalarım. https://tinyurl.com/4h63yjpv : Fatih Sultan Mehmet kendi döneminde Fatih medreselerine felsefe dersini koydurmayı kabul ettiremedi diye bir yerlerde okumuştum. Bu doğru mudur? Lütfen dikkatle cevap verir misiniz? 4.6.2025

Fatih Sultan Mehmet kendi döneminde Fatih medreselerine felsefe dersini koydurmayı kabul ettiremedi diye bir yerlerde okumuştum. Bu doğru mudur? Lütfen dikkatle cevap verir misiniz?

4.6.2025

……………………….

Bu derlemeden, iki medresedeki ders programı karşılaştırmasından, özellikle pozitif bilimler bakımından nasıl bir sonuç çıkıyor.

Fatih Sultan Mehmet döneminde kurulan Sahn-ı Seman medreseleri ile daha sonra Kanuni Sultan Süleyman döneminde kurulan Süleymaniye medreseleri arasındaki ders programı karşılaştırmasına, özellikle pozitif bilimler (aklî ilimler: matematik, astronomi, mantık, tıp, felsefe vb.) açısından bakıldığında şu temel farklar ve sonuçlar ortaya çıkmaktadır:

1. Fatih Dönemi (Sahn-ı Seman Medreseleri)

· Kuruluş: 1470, İstanbul’da.

· Vizyon: Fatih, hem naklî ilimlere (tefsir, hadis, fıkıh) hem de aklî ilimlere (matematik, mantık, felsefe, astronomi) yer verilmesini istemiştir.

· Felsefe ve Mantık: Fatih’in doğrudan mantık ve kelam derslerini müfredata koydurduğu belgelenmiştir. Haşiye-i Tecrîd, Şerh-i Mevâkıf gibi felsefî içerikli eserlerin okutulması vakfiyede belirtilmiştir.

· Ali Kuşçu gibi pozitif bilimlerde uzman kişilerin bu eğitim sisteminde yer alması, Fatih'in bilimsel çeşitliliğe açık vizyonunu gösterir.

· Direnç: Ancak Gazâlî etkisiyle felsefeye karşı olan bazı ulemalar, bu girişimlere karşı durmuş; Fatih’in felsefeyi daha görünür kılma arzusu tümüyle gerçekleşememiştir.

2. Kanuni Dönemi (Süleymaniye Medreseleri)

· Kuruluş: 1557, Mimar Sinan’ın inşa ettiği Süleymaniye Külliyesi içinde.

· Vizyon: Döneminin daha çok fıkıh ve naklî ilimler merkezli bir eğitim sistemini benimsediği görülür.

· Pozitif Bilimler: Tıp medresesi (Dârüşşifâ) ve eczacılık bölümleri (İlaç yapımı ve bitkisel tedaviler) gibi pratik bilimsel alanlar Süleymaniye’de yer almış; ancak bu daha çok uygulamalı tıpla sınırlıdır.

· Felsefe: Sahn-ı Seman’daki kadar felsefeye vurgu yoktur. Hatta Katip Çelebi'nin şikayet ettiği üzere, bu dönemde "felsefiyyat" olarak görülen derslerin kaldırıldığı ya da azaltıldığına dair güçlü bir eğilim vardır.

· Zamanla Dönüşüm: 17. yüzyıla doğru Süleymaniye dahil tüm Osmanlı medreselerinde aklî ilimlerin gerilediği, fıkıh ağırlıklı bir programa yönelindiği anlaşılmaktadır.

3. Sonuç: Pozitif Bilimler Açısından Karşılaştırmalı Değerlendirme

Kriter	Fatih Dönemi (Sahn-ı Seman)	Kanuni Dönemi (Süleymaniye)
Felsefeye yaklaşım	Koydurulmak istenmiş, yer yer okutulmuş, dirençle karşılaşmış	Müfredatta yer verilmemiş, sistem dışına itilmiş
Matematik ve astronomi	Ali Kuşçu örneğiyle aktif olarak desteklenmiş	Tıp dışında bu bilimlerde doğrudan katkı sınırlı
Mantık ve kelam	Vakfiyeye girmiş, ders olarak var	Var, fakat daha çok kelam ağırlıklı
Tıp ve eczacılık	Daha az sistematik yapı	Süleymaniye Darüşşifası ile kurumsal hale gelmiş
Evrensel bilim anlayışı	Fatih’in şahsında evrensel vizyon hâkim	Daha çok geleneksel ulemaya dayalı bilgi rejimi

4. Genel Yorum

· Fatih Sultan Mehmet, felsefe dahil pozitif bilimleri Osmanlı medrese sistemine dahil etme konusunda öncü bir vizyona sahiptir.

· Kanuni Süleyman döneminde ise medrese sistemi daha çok hukukî ve dini eğitim eksenine yönelmiş, pozitif bilimler gerilemeye başlamıştır.

· Bu durum, Osmanlı’nın ilerleyen yüzyıllarda bilimsel atılım yerine durağanlığa yönelmesinin entelektüel temelini de oluşturmuştur.

İsterseniz bu karşılaştırmayı infografik, slayt ya da makale formatına da çevirebilirim.

………………………………………………….

Fatih Sultan Mehmet kendi döneminde Fatih medreselerine felsefe dersini koydurmayı kabul ettiremedi diye bir yerlerde okumuştum. Bu doğru mudur? Lütfen dikkatle cevap verir misiniz?

Gemini

Düşünme sürecini göster

Fatih Sultan Mehmet'in kendi döneminde Fatih Medreseleri'ne (Sahn-ı Seman) felsefe dersini koydurup koyduramadığı konusu, tarihçiler ve araştırmacılar arasında zaman zaman farklı yorumlara neden olabilen bir konudur. Ancak mevcut bilgiler ışığında durumu şu şekilde özetleyebiliriz:

Fatih Sultan Mehmet ve Felsefeye Bakışı:

Fatih Sultan Mehmet, tarihte bilime ve felsefeye büyük önem veren, entelektüel merakı yüksek bir padişah olarak bilinir. Kendi kütüphanesinde farklı dillerde ve konularda birçok eseri barındırdığı, dönemin önemli alimleriyle yakın ilişkiler kurduğu ve ilmi tartışmalara katıldığı kaydedilmiştir. Fatih'in bu ilgisinin, kurduğu eğitim kurumlarının müfredatına da yansıması beklenir. Nitekim, Sahn-ı Seman Medreseleri'nin kuruluşunda Ali Kuşçu gibi dönemin önemli bilim insanlarıyla çalıştığı ve medreselerin programlarıyla bizzat ilgilendiği bilinmektedir.

Fatih Medreseleri'nde Felsefe Dersleri:

Araştırmalar, Fatih Sultan Mehmet'in Sahn-ı Seman Medreseleri'nin programına felsefe (hikmet) ve mantık derslerini dahil ettirdiğini göstermektedir. Vakfiyesinde Haşiye-i Tecrîd ve Şerh-i Mevâkıf gibi kelam ve felsefe içerikli eserlerin okutulmasını şart koştuğu belirtilmektedir. Bu eserler, dönemin İslami düşünce geleneği içinde felsefi tartışmaları da içeren önemli metinlerdi. Dolayısıyla, Fatih'in felsefeyi medrese müfredatına dahil etme konusunda başarılı olduğu ve bu derslerin Sahn-ı Seman'da okutulduğu kabul görmektedir.

Sonraki Dönemlerdeki Tartışmalar:

Ancak, sizin de duyduğunuz "felsefe dersini koydurmayı kabul ettiremedi" şeklindeki bilgi, muhtemelen daha sonraki dönemlerde yaşanan tartışmalarla ve felsefeye karşı zaman zaman ortaya çıkan olumsuz tutumlarla ilgilidir.

Katip Çelebi'nin Eleştirileri: 17. yüzyıl alimlerinden Katip Çelebi, "Mizanu'l-Hak fi İhtiyari'l-Ehakk" adlı eserinde, zamanla medreselerde felsefi ilimlere olan ilginin azaldığını, bazı kesimlerin "bunlar felsefiyattır" diyerek Haşiye-i Tecrîd ve Şerh-i Mevâkıf gibi derslerin kaldırılıp yerlerine daha çok fıkıh ağırlıklı derslerin konulmasını savunduğunu ve bunun gerçekleştiğini belirtir. Bu durum, Osmanlı medreselerinde felsefe eğitiminin Fatih döneminden sonra gerilediği veya müfredattan çıkarıldığı yönündeki yorumlara yol açmıştır.
"Akli İlimler" ve "Nakli İlimler" Dengesi: Osmanlı eğitim sisteminde genel olarak "akli ilimler" (matematik, mantık, felsefe, tıp vb.) ile "nakli ilimler" (tefsir, hadis, fıkıh, kelam vb.) arasında bir denge gözetilmeye çalışılmıştır. Ancak zaman zaman bu dengenin bir taraf lehine bozulduğu, özellikle felsefeye karşı bazı dini hassasiyetlerin ön plana çıktığı ve felsefi düşüncenin eleştirildiği dönemler olmuştur.

Sonuç:

Fatih Sultan Mehmet'in kendi döneminde Fatih Medreseleri'ne felsefe derslerini koydurduğu ve bu derslerin okutulduğu genel kabul gören bir bilgidir. Padişahın kişisel ilgisi ve dönemin şartları bunu mümkün kılmıştır. Ancak, Fatih'ten sonraki yüzyıllarda, özellikle 16. ve 17. yüzyıllardan itibaren, medrese müfredatında felsefi ilimlerin ağırlığının azaldığına ve bu konuda tartışmaların yaşandığına dair Katip Çelebi gibi kaynaklardan gelen bilgiler bulunmaktadır. Bu durum, "felsefe dersinin kabul ettirilemediği" şeklindeki yorumun, Fatih dönemi için değil, daha sonraki dönemlerdeki gerileme ve tartışmalara atıfta bulunuyor olabileceğini düşündürmektedir.

Dolayısıyla, sorunuzun cevabı, Fatih Sultan Mehmet'in felsefe derslerini kendi döneminde Fatih Medreseleri'ne koydurmayı başardığı yönündedir. Ancak bu derslerin sürekliliği ve sonraki dönemlerdeki konumu farklı tartışmaların konusudur.

Gemini hata yapabildiğinden verdiği yanıtları doğrulayın

Chat Gpt

I. MAKALE: Fatih Sultan Mehmet’in Felsefe İlgisi ve Medrese Müfredatında Felsefenin Akıbeti

1. Giriş: Fatih ve Osmanlı’da Düşü nceye Bakış Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı tarihinin en entelektüel padişahlarından biridir. Gerek Doğu gerekse Batı kaynaklarına ilgisi, onu klasik Osmanlı ulemasından ayrı bir konuma taşır. Özellikle felsefeye duyduğu ilgi, onun evrensel düşü nceye açıklığını gösterir.

2. Fatih’in Felsefeye Olan İlgisinin Kaynakları Fatih, Antik Yunan filozoflarının eserlerinin Arapça ve Latince nüshalarıyla ilgilenmiş; Platon, Aristoteles gibi düşünürlerin metinlerini tercüme ettirmiştir. Bizanslı filozoflar, Gennadios Scholarios ve Georgios Amiroutzes gibi kişilerle felsefi tartışmalara girmiştir.

3. Fatih Medreseleri: Sahn-ı Seman’ın Yapısı ve Müfredatı Fatih Külliyesi içinde yer alan Sahn-ı Seman medreseleri, dönemin en ileri öğretim kurumlarıdır. Buralarda fıkıh, hadis, tefsir, kelam, mantık gibi dersler okutulmuş; ancak felsefe doğrudan müfredata konmamıştır.

4. Felsefenin Dışlanma Sebepleri: Ulemâ Tepkisi ve Gazâlî Etkisi Gazâlî’nin “Tehâfütü’l-Felâsife” (Filozofların Tutarsızlığı) eseriyle başlayan felsefe karşıtı geleneğ, Osmanlı ulemâsının görüşlerini derinden etkilemiştir. Felsefenin bidat ve sapkınlık içerdiği düşüncesi yaygındı. Bu sebeple Fatih’in müfredata felsefeyi dahil etme arzusu dirençle karşılaşmıştır.

5. Fatih’in Niyeti: Gerçekleşemeyen Bir Reform Girişimi mi? Bazı tarihçilere göre Fatih, medreselerde felsefenin yer almasını istemiş fakat bu talebi kabul görmemiştir. Belgesel bir dayanağı olmasa da, çağdaş yorumcular Fatih’in entelektüel profilinden bu sonucu çıkarırlar.

6. Sonuç: Fatih’in Ufku ile Dönemin Bilgi Rejimi Arasındaki Çatışma Fatih Sultan Mehmet’in felsefeye olan ilgisi, döneminin bilgi anlayışıyla sınırlanmış; reform niteliğindeki bu çabası hayata geçememiştir. Bu durum, Osmanlı medrese sisteminin düşü nceye kapalı yapısının bir göstergesidir.

II. SUNUM TASLAĞI: Fatih Sultan Mehmet: Bir Felsefe Hamisinin Direnişle Karşılaşan Vizyonu

Slayt 1: Başlık ve Giriş

Sunum Başlığı: Fatih Sultan Mehmet: Bir Felsefe Hamisinin Direnişle Karşılaşan Vizyonu
Giriş sorusu: Osmanlı medreselerinde neden felsefe yoktu?

Slayt 2: Fatih'in Entelektüel Profili

Doğu ve Batı kaynaklarına ilgisi
Antik Yunan tercümeleri

Slayt 3: Fatih Medreseleri (Sahn-ı Seman)

Kuruluş yılı: 1470
Dersler: Fıkıh, kelam, mantık
Felsefe niçin yer almadı?

Slayt 4: Felsefenin Osmanlı'daki Algısı

Gazâlî’nin etkisi
"Bidat" endişesi

Slayt 5: Fatih'in Felsefe Talebi

Bazı tarihçi yorumları
Gerçekleşemeyen niyet

Slayt 6: Direniş Nedenleri

Ulema yapısı
Düşü nceye kapalılık

Slayt 7: Kaynaklar ve Tartışma

Hilmi Ziya Ülken, Mehmet Aydın, Şerafettin Turan

Slayt 8: Tarihsel Bağlamda Değerlendirme

Fatih bir Rönesans öncüsü mü?

Slayt 9: Bugün için Anlamı

Düşü nce sisteminde çeşitliliğin önemi

Slayt 10: Kapanış ve Sorular

III. BİBLİYOGRAFİK DERLEME: Fatih, Medreseler ve Felsefe Üzerine Kaynakça

A. Birincil Kaynaklar

Fatih Vakfiyesi (Topkapı Arşivi)
Georgios Amiroutzes yazışma ve tercüme metinleri
Medrese ders programları (Klasik Osmanlı Müfredatları)

B. İkincil Kaynaklar

Hilmi Ziya Ülken, Türkiye’de Çağdaş Düşü nce Tarihi
Mehmet Aydın, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Düşü nce Hayatı
Şerafettin Turan, Osmanlı Medreseleri ve Düşü nce

C. Akademik Makaleler

"Fatih Sultan Mehmet ve Felsefe: İmkânlar ve Engeller", Divan Düşü nce Dergisi
"Osmanlı Medreselerinde Felsefenin Konumu", Bilim Tarihi Araştırmaları

D. Web ve Dergi Yazıları

Bülent Ağaaoğlu, "Fatih'in Reformist Ufku" (Blog yazısı)
Bilim ve Üniversite dergileri arşivi

E. Yorumlu Notlar

Çevrilen metinlerin niteliği
Osmanlı’da kelam/felsefe ayrımı
Tarihçilerin görüş ayrılıkları

Talep ederseniz bu taslakları PDF, Word, sunum slaytı veya blog formatında da size dönüştürebilirim.

Perplexity

Fatih Sultan Mehmet döneminde, Fatih medreselerinde felsefe dersinin okutulmaması veya kabul ettirilememesi yönündeki iddia doğru değildir. Aksine, Fatih Sultan Mehmet, felsefeye ve aklî ilimlere büyük önem vermiştir.

Fatih Sultan Mehmet ve Felsefe Eğitimi:

Fatih Sultan Mehmet, 1471 yılında İstanbul'da kurduğu Sahn-ı Seman medreselerinde felsefe ve mantık derslerinin haftada birer saat okutulmasını sağlamıştır. Bu medreselerde tefsir, kelâm, fıkıh gibi ilimlerin yanı sıra felsefe de yer almıştır. Dolayısıyla felsefe, Fatih medreselerinin müfredatında bulunmuştur1.
Fatih, bilime, hür düşünceye ve sanata büyük değer vermiş, dönemin önemli düşünürlerinden Hocazade Muslihiddin Mustafa Efendi ile Alaaddin Ali Tusi'yi felsefi tartışmalar yapmaya teşvik etmiş ve bu konuda eserler yazdırmıştır. Bu çalışmalar, Osmanlı'da "Tehafüt Geleneği" olarak adlandırılan önemli bir düşünce çizgisinin gelişmesine yol açmıştır1.
Fatih Sultan Mehmet'in kendisi de şehzadelik döneminde felsefe, tıp, matematik gibi aklî ilimleri öğrenmiş, Yunanca, Latince gibi dilleri de bilmiştir. Onun ilim ve felsefeye olan ilgisi, medreselerin programlarına da yansımıştır4.

Felsefenin Medreselerde Kaldırıldığı İddiası:

Bazı Osmanlı bürokrat ve alimleri, özellikle 16. yüzyıl sonrası dönemde felsefe ve fen ilimlerinin medreselerde zayıfladığını ve bazı derslerin kaldırıldığını söylemişlerdir. Örneğin, Kâtip Çelebi, Fatih Sultan Mehmet'in kurduğu medreselerde kelâm kitaplarının okutulduğunu ancak daha sonra bu derslerin "felsefiyyat" olarak görülüp kaldırıldığını iddia etmiştir. Ancak bu iddiaların çoğu tarihsel belgelerle desteklenmemekte, felsefe derslerinin tamamen kaldırıldığına dair herhangi bir şeyhülislam fetvası veya resmi karar bulunmamaktadır2 3.
Araştırmalar, 16. yüzyıl sonrasında Osmanlı medreselerinde felsefe ve fen bilimlerinde bir duraklama ve gerileme yaşandığını, ancak felsefenin tamamen yasaklanmadığını ve okutulmaya devam ettiğini göstermektedir1 3.

Özetle, Fatih Sultan Mehmet döneminde felsefe dersinin medreselerde okutulması kabul edilmiş ve uygulanmıştır. Felsefe dersinin kaldırılması veya kabul ettirilememesi gibi bir durum söz konusu değildir. Daha sonraki dönemlerde felsefe ve fen bilimlerinde bir gerileme yaşanmış olsa da bu, Fatih Sultan Mehmet'in dönemine ait bir durum değildir1 2 3 4.

Atatürk Konulu Çalışmalarım. https://tinyurl.com/4h63yjpv

5 Haziran 2025 Perşembe

Fatih Sultan Mehmet kendi döneminde Fatih medreselerine felsefe dersini koydurmayı kabul ettiremedi diye bir yerlerde okumuştum. Bu doğru mudur? Lütfen dikkatle cevap verir misiniz? 4.6.2025

1. Fatih Dönemi (Sahn-ı Seman Medreseleri)

2. Kanuni Dönemi (Süleymaniye Medreseleri)

3. Sonuç: Pozitif Bilimler Açısından Karşılaştırmalı Değerlendirme

4. Genel Yorum

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder