Prof. Dr. Hasan Işın Dener’in ailesi (annesi, babası ve amcası). 2016, 21.6.2025

Prof. Dr. Hasan Işın Dener’in ailesi  

(annesi, babası ve amcası)

 

2016, 21.6.2025

 

Annesi: Hilmiye Dener 

 

―(…) annesi ise ile o zamanlar 26 yaşında Türkiye‘nin en genç üniversite öğretim üyesi unvanını alan ve matematik, ticaret ve astroloji dersleri veren Hilmiye Dener‘dir.‖ https://eksisozluk.com/hasanisin-dener--424196  

―Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni‖. http://turkoloji.cu.edu.tr/ATATURK/arastirmalar/sait_dinc_VI._milliegitim_surasi.pdf  

Kitapları 

1934

Moreux, L'Abbe Théophile, 1867-1954:  Kozmografya dersleri / Abbe Th. Moreux ; çeviren: Hilmiye.. İstanbul : Hilmi Kitaphanesi, 1934 (İstanbul : Marifet Matbaası)  96 s. : Şkl. ; 25 cm. [mktp]

1937

Terkimî ve tersimî hendese / çeviren: Hilmiye.. İstanbul : Hilmi Kitabevi, 1937 (Şirketi Mürettebiye Basımevi)  144 s. ; 20 cm. I. Dener, Hilmiye, çev. [mktp]

 

Dener, Hilmiye:  Kozmağrafya dersleri / Hilmiye.. 2. bsl.. İstanbul : İbrahim Hilmi, 1937.  96 s. ; 23 cm. [mktp]

1940 

Dener, Hilmiye:  Cebir, III / [Hilmi Dener, Nuri Kutulmuş, Kasım Arsan].. [Ankara] : Maarif Vekâleti, 1940 (İstanbul : Maarif Matbaası)  77 s. ; : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

 

Dener, Hilmiye:  Fizik III : edebiyat kolu için / H. Dener.. 3. bs.. [Ankara] : Maarif Vekâleti, 1940 (İstanbul : Maarif Matbaası)  112 s. : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

 

Dener, Hilmiye:  Cebir, III : / [yazanlar : Hilmiye Dener, Nuri Kutulmuş, Rasim Arsan].. 2. bs.. [Ankara]: Maarif Vekilliği, 1940 (İstanbul : Maarif Matbaası)  77 s. : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

 

Dener, Hilmiye:  Cebir, III : / [yazanlar : Hilmiye Dener, Nuri Kutulmuş, Rasim Arsan].. 2. bsl.. [Ankara] : Maarif Vekilliği, [1940] (İstanbul : Maarif Matbaası, 1940)  96 s. : Şkl. ; 24  cm. [mktp] 1942

Moreux, Théophile, 1867-1954:  Kozmografya dersleri / Abbe The Moreux ; çeviren: Hilmiye Dener. . 6. bsl.. İstanbul : Hilmi Kitabevi, 1942.  94 s. : Ģkl., [1] hrt. ; 23 cm. [mktp]

1945

Dener, Hilmiye:  Cebir, III edebiyat kolu için / Hilmiye Dener, Nuri Kurtuluş, Rasim Arsan.. [Ankara] : M .E.B, 1945 (İstanbul : Milli Eğitim Basımevi)  77 s. : Şkl. ; 23 cm. [mktp]

1949

Dener, Hilmiye:  Cebir III.; Edebiyat kolu için / Hilmiye Dener, Nuri Kutulmuş, Rasim Arsan.. 8. bs.. [Ankara] : Milli Eğitim Bakanlığı, 1949  (İstanbul : Milli Eğitim Basımevi)  77 s. : Şkl. ; 25 cm. [mktp]

1957

Dener, Hilmiye:  Aritmetik ve cebir, II / Hilmiye Dener, M. Nuri Karahüyüklü, Bahri Vedat Alpman.. İstanbul : İnkılap Kitabevi, [1957?] (İstanbul : Osman Yalçın Matbaası)  168 s. ; 23 cm. [mktp]

1958

Dener, Hilmiye:  Cebir, II : fen kolu / Hilmiye Dener, M. Nuri Karahüyüklü, Bahri Vedat Alpman. İstanbul : İnkılâp Kitabevi, 1958 (İstanbul : Osman Yalçın Matbaası)  160 s. : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

1961

Karahöyüklü, M. Nuri (F):  Cebir / M. Nuri Karahöyüklü, Hilmiye Dener, Bahri Vedat Alpman. İstanbul : İnkılâp Kitabevi, 1961 (Berksoy Matbaası)  IV, 120 s. ; 24 cm. [mktp]

1962

Karahüyüklü, M. Nuri:  Cebir, I / Yazanlar M. Nuri Karahöyüklü, Hilmiye Dener, Bahri Vedat Alpman - İstanbul : İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1962 (İstanbul : İirketi Mürettibiye Basımevi)  117 s. : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

1966

Dener, Hilmiye (F):  Cebir II / Hilmiye Dener. İstanbul : İnkılâp ve Aka Kitabevleri Koll. Şti., 1966 (İstanbul : Şirketi Mürettibiye Basımevi)  172 s. : Şkl. ; 24 cm. [mktp]

 

Dener, Hilmiye (F):  Cebir, II : Liselerin ikinci sınıfları edebiyat kolu için / Hilmiye Dener. İstanbul : İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1966 (İstanbul : İirketi Mürettibiye Basımevi)  104 s. ; : grf., Şkl. ; 24 cm. [mktp] 

1967

Dener, Hilmiye (F):  Cebir, III / Yazan : Hilmiye Dener. İstanbul : İnkılap ve Aka, 1967 (İstanbul : Arı Kitabevi Matbaası)  151 s. : (66) Ģkl. ; 23 cm. [mktp]

 

Dener, Hilmiye (F):  Cebir, III / Hilmiye Dener. İstanbul : İnkılap ve Aka, 1967 (İstanbul : Kutulmuş Matbaası)  104 s. : (45) Şkl. ; 23 cm. [mktp]

1969

Dener, Hilmiye (F):  Cebir, 1 / Yazan: Hilmiye Dener. 2. bsl. İstanbul : İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1969 (İstanbul : Berksoy Matbaası)  84 s. ; 24 cm. [mktp]

 

Babası : Prof. Dr. Hayri DENER (1898 – 1980)  

 

 

“PROF. DR. HAYRİ DENER  (1898-1980)

Bulgaristan’ın Filibe kentinde doğdu. Filibe, Bulgaristan’ın orta güney

kesiminde bulunan, tarım bölgesi olan bir ildir. İlkokulu Filibe’de, orta ve

liseyi ise Edirne Sultanisi’nde okudu. Darülfünun’u bitirdikten sonra (1922),

Strasbourg Fen Fakültesi’ne gitti. Genel Fizik Sertifikası alarak yurda

döndüğü 1925’den sonra, öğretmenlik, müfettişlik ve kurul üyeliği gibi

birçok görevlerde bulundu. Nişantaşı Kız Orta Mektebi, Vefa Lisesi,

Kabataş Lisesi, Zonguldak Maden Mühendis Mektebi, Ankara Orta Muallim

Mektebi, Milli Eğitim Bakanlığı Genel Müfettişliği ile Talim Terbiye Heyeti

Üyeliği en önde gelen görevlerinden oldu.

Hayri Dener, özellikle Gazi Eğitim Enstitüsü’ndeki (Ankara Orta

Muallim Mektebi) görevi ile fen eğitimi konusunda sözü dinlenen,

güvenilen ve Fizikçi Hayri adıyla ün salmış; eğitimci öğretici ve yönetici

yanıyla öne çıkmış, saygın birisi olmayı çoktan başarmış birisiydi.

Ankara’da bir Fen Fakültesi açılma fikri öne çıktığında, ilk akla gelen

kişi Hayri Dener olmuştur. Profesör unvanı verilerek, Kurucu dekan olarak

görevlendirildi. Gazi Eğitim Enstisüsü içinde verilen küçük odalardan

oluşan fakültenin erginleşmesi ve olgunlaşmasında, yine kimya profesörü

olarak atanan ve birlikte çalıştığı Avni Refik Bekman’ın da katkısıyla,

önemli görevler üstlenmiştir. Yöneticilik gücü ve ustalığı, titiz ve uyumlu

çalışmasıyla bütünleştiği için Gazi Eğitim Enstitüsü yılları, en az sorunla

atlatıldı.

Ankara Fen Fakültesi’nin önünde dev gibi duran sorunların

aşılmasında; özellikle enstitütü, laboratuar, yabancı hocaların getirilmesi ve

doktora çalışmalarının başlatılmasında; yeni bina ihtiyacının giderilmesi

çalışmalarında, hem öncü hem de destekçi olarak saygın bir duruş sergiledi.

Prof. Dr. Hayri Dener, 1968’de, 25 yıl çalıştığı Ankara Fen

Fakültesi’ndeki görevinden emekli oldu. Cumhurbaşkanlığı Kontenjan

Senatörlüğü’ne atanarak, 1968-1974 yılları arasında, senatoda görev yaptı.

Çalıştığı her kurumda edindiği saygınlığı; eğitimci ve yönetici

yetkinliği; yazdığı onlarca kitabın öğreticiliği ekseninde, büyük bir eğitimci,

büyük bir öğretici, büyük bir yönetici kimliği en çok ona yakıştı denebilir.

70

Başlıca eserleri;

1. Elektrik Dersleri / Hayri Dener. Ankara : Ankara Üniversitesi Fen

Fakültesi, 1966.

2. Elektrik Problemleri / Hayri Dener. Ankara : Ankara Üniversitesi Fen

Fakültesi, 1968.

3. Fizik, I / Hayri Dener, A. R. Bekman. Ankara : Maarif Vekiliği, 1940.

(aynı eserin diğer basımları 1941, 1945)

4. Fizik II / Hayri Dener. 4. bs. Ankara : Maarif Vekâleti, 1939. (aynı eserin

diğer basımları 1940, 1941, 1945)

 5. Fizik III / Hayri Dener. Ankara : Maarif Vekâleti, 1940.

 6. Fizik Alıştırma Kitabı, I / Hayri Dener. Ankara : Maarif Vekâleti, 1942.

(aynı eserin diğer basımları 1943, 1945)

 7. Fizik Dersleri / Hayri. 3. bs. İstanbul : İbrahim Hilmi, 1928. (aynı eserin

diğer basımları 1929, 1931, 1950, 1952, 1956, 1957, 1958, 1961, 1963,

1966, 1967)

 8. Fizik Dersleri, kitap II / Hayri Dener. İstanbul : Hilmi Kitapevi, 1936.

 9. Fizik Dersleri, (lise 1 kitabındaki) problemlerin çözümleri için yol

göstermeler / Hayri Dener. Ankara: [yayl. y.], 1966.

10. Fizik Dersleri, lise II sınıflar için (fen ve ed. kolu) / Hayri Dener.

İstanbul : İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1964.

11. Fizik Dersleri, (Lise Fen kolu için) / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap

Kitabevi, 1955.

12. Fizik Dersleri, (Lise III Fen kolu için) / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap

Kitabevi, 1961. (aynı eserin diğer basımı 1964)

13. Fizik Dersleri, liselerin birinci sınıfları için / Hayri Dener. İstanbul :

İnkılap Kitabevi, [1955].

14. Fizik Dersleri, liselerin ilk sınıflarıyla orta, kız ve erkek muallim

mekteblerine mahsustur / Hayri. İstanbul : Marifet Matbaası, 1928.

15. Fizik Dersleri, (Lisenin birinci sınıfı için) / Hayri Dener. 8. bs. İstanbul :

İnkılap Kitabevi, 1961. (aynı eserin diğer basımı 1962)

16. Fizik Dersleri, (Lisenin edebiyat kolu için) / Hayri Dener. 2. bs. İstanbul

: İnkılap Kitabevi 1955.

71

17. Fizik Dersleri, (Lisenin ikinci sınıfı için) / Hayri Dener. 3. bs. İstanbul :

İnkılap Kitabevi, 1953.

18. Fizik Dersleri, (Lisenin üçüncü sınıfı için) / Hayri Dener. İstanbul :

İnkılap Kitabevi, [1951]. (aynı eserin diğer basımı 1954)

19. Fizik Dersleri, Ortaokul 1 / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap Kitabevi,

1960.

20. Fizik Dersleri, Ortaokul üçüncü sınıf / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap ve

Aka, 1967.

21. Fizik Kolu Çalışma Kılavuzu / Hayri Dener. 1. bs. Ankara : Maarif

Vekâleti, 1943.

22. Genel Fizik Pratik Çalışmaları : II. Elektrik / Hayri Dener. Ankara :

MEB Ankara Fen Fakültesi, 1945.

23. Genel ve Denel Fizik / M. J. Lemoine, M. A. Blanc ; çeviren: Hayri

Dener. Ankara : Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, 1945.

24. Hezar-esrar : İlaveli Hezar-esrar / Mustafa Behçed ; toplayan: Hayri

Dener. [y. y. : yayl. y., 1925].

25. İlaveli Hezar- ı esrar / Mustafa Behçet ; toplayan: Hayri Dener. [y. y.) :

Muhib Matbaası, 1285 [1925].

26. Mihanik Dersleri : Lise son sınıf için / Paul-Emile Appell ; tercüme

edenler: Ahmed Nazmi, Hayri. [y. y.] : Türkiye Cumhuriyeti Maarif

Vekâleti, 1341 [1925].

27. Nebatlar Teşrih ve Fiziyolojisi / Hayri Dener. Ankara : Maarif Vekâleti,

1933.

28. Ortaokul Fizik Dersleri / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap ve Aka, 1962.

29. Ortaokul Fizik Dersleri I / Hayri Dener. İstanbul : İnkılap ve Aka, 1955.

(aynı eserin diğer basımları 1957, 1959, 1960)

30. Ortaokul için Çözümlü Fizik Problemleri I / Hayri Dener. 2. bs. İstanbul

İnkılap ve Aka Kitabevleri, [1962]. (aynı eserin diğer basımı 1965)

31. Ortaokullar için Fizik Dersleri, Ortaokul İkinci Sınıf / Hayri Dener.

İstanbul : İnkılap ve Aka, 1967.

32. Yeni Lise Kitapları Fizik Dersleri, Lise 1 / Hayri Dener. 11. bs. İstanbul

: İnkılap ve Aka Kitabevleri, (1968].”

 İçinde: Ankara Fen Fakültesi: İlk On Yıl (1943-1953).

Hazırlayanlar: Prof. Dr. Muammer Canel Ahmet Karataş Azmi Körükçü 2012 Ankara.

 

………………………………………………………….

 

“Profesör Hayri Dener, 1898 yılında Filibe‘de doğdu. 1918‘de Edirne Sultanisi‘ni bitirerek İstanbul Darülfünunu‘nda fizik ve matematik öğrenimi yaptı. 1922‘de Darülfünun‘dan mezun oldu ve ileri öğrenim için Fransa‘ya giderek Strasbourg Üniversitesi‘nde okudu. 1925‘te yurda döndüğünde, ilk olarak kısa bir süre Kabataş Erkek Lisesi fizik öğretmenliğine atandı. Bundan sonra 1926‘dan 1928‘e kadar, Zonguldak‘ta kurulmuş bulunan Maden Yüksek Mühendisliği Yüksek Okulu‘nda fizik ve matematik öğretim üyeliği yaptı. 1928‘de Ankara‘ya tayin edilerek Gazi Terbiye Enstitüsü fizik öğretim üyeliğine getirildi. Bu sıralarda, özellikle orta dereceli okullar için fizik ders kitapları yayınlamaya başladı. 1935 ve 1943 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı genel müfettişi ve Talim ve Terbiye Kurulu üyesi olarak görev yaptı. Bu dönemde, gözlem ve deneye dayatılması gereken fizik, kimya ve biyoloji dallarındaki eğitimin ortaokul, lise ve öğretmen okullarında bu amaca yöneltilmesini sağlayan çok önemli çalışmalarda bulundu. Bu uğraşısı esnasında, Milli Eğitim Bakanlığı‘nca bütün okulların ihtiyacı olan deney aletlerinin sağlanması ve bunların kullanımına ilişkin öğretmen kurslarının düzenlenmesi ile de görevlendirildi. Ayrıca, deneysel fizik üzerine, özellikle öğretmen yetiştirmeye yönelik kitaplar yazdı. 1943 yılında, Ankara‘da bir FF açılması için kurucu dekan olarak görevlendirildi. AU FF‘nde müdürü bulunduğu Genel Fizik Enstitüsü‘nde 25 yıl genel fizik profesörlüğü ve aralıklı olarak üç defa dekanlık yaptı. Bu süre içerisinde, zaman zaman dış ülkelerdeki bilim kurumlarında da çeşitli incelemelerde bulundu ve fizik dalında orta dereceli okullar ve üniversiteler için bir çok kitap yayınladı. 1968 yılında Cumhurbaşkanı‘nca Kontenjan Senatörlüğü‘ne atandığından üniversiteden ayrıldı ve 1974 yılına kadar Cumhuriyet Senatosu üyeliği yaptı. 1925 − 74 yılları arasında Türkiye‘de fizik eğitiminde büyük uğraş vermiş ve gerek orta öğretim gerekse yüksek öğretimde titiz çalışmalarıyla Türkiye‘deki fiziğin bugünkü düzeyine gelmesinde büyük katkıları olmuş bir kişiydi. 1974‘ten vefatına kadar, emekli bir devlet memuru olarak dinamik bir fikri yaşam içerisinde bilimsel çalışmalarına devam etti.” (Prof. Dr. Demir İnan)‖.  http://www.fizikciler.info/anilar.pdf  

................................................................

“Atatürk Heykeli

Bizim öğrenciliğimiz döneminde AÜ, FF’nin bahçesinde, dekanlığın olduğu binanın girişinde, bir Atatürk heykeli vardı. Dener Hoca bu heykelin çevresinin daha iyi düzenlenmesini istemiş olacak ki, bu görevi üstlenmişti. Bir gün fakülteye geldiğimde heykelin yanında ustalarla konuştuğunu gördüm ve onların yanına gittim. Hayri Hoca ustalara nasıl ve neler yapılacağını söyledikten sonra fiyat sordu. Ustaların söylediği fiyat bana fazla gelmişti. Ancak Hayri Hoca hiç pazarlık yapmadı ve "İyi bir şeyler yapın," demekle yetindi. Daha sonra birlikte fizik bölümüne giderken ben fiyatın fazla olduğunu daha az parayla bu işin yapılabileceğini söyledim. Hayri Hoca, "Bak Demir," dedi, "bu Atatürk'ün heykeli; bunun çevresi fakültemize uygun güzellikte olmalı; bunun pazarlığı olmaz."

 

Senatörlük

Hayri Dener yaş sınırından emekli olacağına yakın bir döneminde o zamanki Cumhurbaşkanı'nca, sanıyorum Cevdet Sunay, TBMM'ne senatör seçildi. O zamanlar, Cumhurbaşkanı’nın belirli sayıda senatör seçme ve atama yetkisi vardı. Bizler öğrenci olarak bu olaya çok sevinmiştik. Öyle ya, ilk kez bir hocamız, bir fizikçi Senato'ya girecekti bize göre. Bir gün fakültenin bahçesinde Hayri Hoca'yı gördüm ve yanına yaklaşıp senatörlüğünü kutladıktan sonra, "Hocam sizden çok şeyler bekliyoruz," dedim. Hayri Hoca sakin şekilde şöyle bir yanıt verdi: ”Bak Demir, her kurumun bir çalışma düzeni ve çalışma hızı vardır; bir tek kişi bunu çok fazla değiştiremez. Bu yönüyle benim yapacaklarım da sınırlıdır." Hayri Hoca dediğini tutmuş ve senatörlük dönemini çok etkin olmadan, ancak saygın şekilde sürdürüp bitirmiştir.

 

Hayri Dener dener mi?

Hayri Dener fakültede (bizim öğrencilik dönemimizde) elektromagnetizma dersini veriyordu. Dersleri her Salı ve Cuma günleriydi. Derslerinde çok kibar bir anlatımı vardı, çok düzenliydi. Ders anlatırken, elinde iskambil destesi gibi küçük kağıtlarındaki notlarından yararlanırdı. Tahtaya sol üst baştan yazmaya başlar ve ders sonunda sağ alt köşede bitirirdi. Tebeşiri çok bastırmaz, neredeyse yarım tebeşir harcayarak dersi bitirir ve bunu tutumluluk örneği sayardı. Derslerinde ara sıra espriler de yapardı ve esprilerine kendi de gülerdi. Bazen bir konuda öğrencilerin kuşkusu olur, "Hocam öyle olur mu?" der gibi bir baktıklarında, "Ben Dener'im, siz de deneyin görün," derdi.

 

Askerde Hayri Dener

Fakülte ve fizik çevrelerinde anlatıldığına göre, Hayri Dener askerliğini yaptığı sırada bir dersin hocası fizik ile ilgili bir açıklamada bulunmuş. Hayri Dener buna karşı çıkmış ve bunun yanlış olduğunu hocaya söylemiş. Hoca bu konuyu Hayri Dener'in fizik kitabından okumuş olduğunu ve doğru olması gerektiğini belirtince Hayri Dener, "Eğer ben Hayri Dener isem böyle bir saçmalık yapmam,“ demiş.

 

Hayri Dener dekanken

1960 askeri devriminden önce bir çok üniversitenin fakültelerinde gençler, toplantılar, gösteriler ve taşkınlıklar yaparken AÜ, FF'nde de küçük çapta da olsa bazı olayların olduğu söylenir. Bir seferinde polis fakülte bahçesine girip olayları yatıştırma eyleminde bulunduğu sırada öğrencinin polisten etkilenerek olayları büyütme eğilimine girdiğini gören fakültenin dekanı Hayri Dener'in çıkıp polislerin şefiyle görüştüğü ve polisi fakülte bahçesinden hemen çekmelerini söylediği, ortaya çıkacak olumsuz durumlar için kendisinin sorumluluğu üstlendiği söylenir. Polis fakülteden çıktıktan sonra öğrenciler yatışmış ve olaylar sona ermiş.

 

Görevi benimseme, yetkiyi kullanma ve sorumluluğu üstlenmeye güzel bir örnek, değil mi?

 

Hayri Dener soğukkanlılığı

Hayri Dener sakin, kibar, alçak sesle ve sözcükleri özenle seçerek konuşan, beyefendi bir hocamız idi. Kendisi için, "Kapımdan girip elinde bıçakla beni öldürmek üzere saldıran kişiye ceketini iliklettirip, elimi öptürtüp, odamdan çıkaracak kadar soğukkanlı ve yatıştırıcıyım," derdi.

 

Araba ve gençlik

Hocamız merhum Prof. Hayri Dener 1960’lı yıllarda yurtdışından Türkiye'ye dönerken yeni bir araba getirmiş. Bir gün arabasını park ederken genç bir çocuğun dikkatle ve imrenerek arabaya baktığını fark etmiş. Arabasından çıkıp işine giderken çocuğun hala arabanın çevresinde hayran bakışlarla dolandığını görünce çocuğu yanına çağırıp sormuş.

 

– Arabayı çok mu beğendin?

 

– Evet efendim, demiş çocuk.

 

– Gel bir anlaşma yapalım. Ben sana arabayı vereyim, sen de bana gençliğini. (Prof. Dr. Demir İnan). https://www.fizikciler.info/index.php/13-fizikciler/69-hayri-denel

––––––––––

Profesör Hayri Dener ve AÜ, FF’nin başlangıç yılları ["Hocam Hayri Dener için Çağdaş Fizik 10 (Kasım 1980) 4’te yayınlanan anma yazısından bazı bölümleri gönderiyorum." Erdal İnönü]

 

Profesör Hayri Dener, Cumhuriyet dönemi eğitim tarihi içinde fizik öğretimi alanında başlıca önderlerden birisi olarak yer tutmuş büyük bir eğitimci, öğretici ve yönetici idi. Orta öğretimde kitaplarıyla, dersleriyle, program düzenlemeleriyle uzun zaman sürdürdüğü çabalar kendisine kamuoyunda Fizikçi Hayri nitelemesiyle yaygın ün sağlamıştı.

 

Ben, eski bir öğrencisi olarak, burada onu saygı ve şükran duyguları ile anarken, tanık olduğum bir dönemdeki çalışmalarından, AÜ, FF'nin kuruluşunda ve ilk gelişme yıllarındaki etkinliğinden söz edeceğim. Önce kısaca özgeçmişini vereyim. Hayri Dener, 1898 yılında Bulgaristan'da, Filibe'de (Plovdiv) doğmuş, ilkokulu orada okumuş, orta ve lise öğrenimini Edirne Sultanisi'nde 1918'de, yüksek öğrenimini ise 1922 yılında İstanbul Darülfünun'da tamamlamıştır. Bundan sonra kısa bir süre yurtdışında öğrenimine devam edebilmiş ve 1925 de Strasbourg Fen Fakültesi’nden Genel Fizik Sertifikası alarak yurda dönmüştür. AÜ, FF kurucu dekanlığına gelinceye kadar yaptığı görevler sırasıyla, Nişantaşı Kız Orta Mektep hikmeti tabiiye müdür vekilliği, Vefa Lisesi fizik muallimliği, Kabataş Lisesi fizik muallimliği, Zonguldak Maden Mühendis Mektebi muallimliği, Ankara Orta Muallim Mektebi (Gazi Eğitim Enstitüsü) muallimliği, Milli Eğitim Bakanlığı genel müfettişliği ve Kültür Kurulu (Talim Terbiye Heyeti) üyeliğidir. Özellikle 1935 – 43 yılları arasında bulunduğu son görevlerdeki başarısı, Dener'i Milli Eğitim Bakanlığı’nda Fen Eğitimi konusunda sözü dinlenen ve kendisine güvenilen başlıca uzman haline getirmiştir. Bu nedenle, 1943 yazında Ankara'da bir FF kurulması kararlaştırılınca, Hayri Dener, profesör unvanı verilerek kurucu dekanlığa atanmıştır. O da fen eğitiminde önderlik yapma idealine sadık kalarak ve bilimsel hazırlık bakımından yetersiz olduğunu bilmesine karşın bu güç görevi cesaretle yüklenmiş, büyük bir iyi niyet ve enerji ile yeni bir fakülte kurma çabasına girişmiştir. Dener’le birlikte Fakülteye atanan ikinci profesör, gene Gazi Eğitim Enstitüsü’nden kimyacı Avni Refik Bekman'dır. O tarihte Ankara'da Hukuk, Dil Tarih Coğrafya Fakültelerinin ve Yüksek Ziraat Enstitüsü'nün açılmış ve yakın gelecek için Tıp Fakültesi’nin düşünülmekte olması, FF'ni de gündeme getirmişti. Milli Eğitim Bakanlığı’nın İkinci Dünya Savaşı yıllarında birbiri arkasından atılımlar yapan bir hava içinde olması uygun bir ortam yaratmıştı. Bu koşullara Cumhurbaşkanı’nın bir özel teşviki de eklenince, İstanbul Üniversitesi’ndeki uzmanlara danıştıktan sonra, 1943 yazında FF'nin kurulmasına karar verildi ve hızla eyleme geçildi. Yeni fakülteye Gazi Eğitim Enstitüsü içinde bir yer verildi. İÜ’nden bazı öğretim üyeleri ayrılıp gelmeyi kabul ettiler. Lise mezunlarından özel sınavla öğrenci alındı ve 8 Ekim 1943'de AÜ, FF'nin birinci sınıfı 45 öğrenciyle öğretime başladı. Emektar Gazi Eğitim Enstitüsü binasının bir katında geçirilen ilk yıllarda Prof. Dener, yüksek yöneticilik gücü ve ustalığı, titiz çalışması, tüm çabaları toparlayıp uyum sağlayabilen uzlaştırıcı karakteriyle eşi kolay bulunmayacak bir önderlik yapmıştır. Bu kuruluş yıllarında Dener, çalışmalarını daha çok klasik bir FF öğretiminin gereklerini yerine getirmeye yöneltmiş, ancak ilk önce matematik ve kimya dallarında görüldüğü gibi, olanak bulduğunda araştırmaları da içtenlikle desteklemiştir.

 

Prof. Dener, dekanlıktan ayrıldıktan sonra Fakülte'de fizik çalışmalarına daha fazla zaman ayırabildi. Bu arada yeni bir binaya geçilmiş, uygun bir ortama kavuşulmuştu. 1950 – 55 yılları arasında önemli atılımlar gerçekleşti ve Dener bu hareketlerin bazen öncüsü, bazen de baş destekleyicisi oldu. En öndeki gelişme, fizikte doktora tezlerine götürecek denel araştırmaların bir misafir profesörün önderliğinde başlatılıp yürütülmesidir. Prof. E. Fischer, W. Heisenberg'in tavsiyesi ve Prof. Dener’in daveti üzerine 1951 yılında gelmiş ve beş yıl süre ile, Genel Fizik Enstitüsü'nde, asistanı Adnan Şaplakoğlu'nun yardımı ile kurduğu mütevazı laboratuarda, molekül fiziği alanında, polar sıvıların dielektrik özellikleri üzerinde deneyler, ölçüler yaptırarak bir çok asistanın doktora çalışmasını sonuçlandırmıştır. Bu çalışmalar AÜ, FF'ndeki küçük deney grubunun dünyada tanınmasına yol açtı. Kuşkusuz buradaki bilimsel başarı Prof. Fischer ile çalışma arkadaşlarınındır. Ama başarının temel dayanağı Prof. Dener’in devamlı desteğidir. Benzer şekilde, 1956 yılında Prof. Fischer Almanya'ya döndükten sonra Dener, İsveçli Prof. Perlitz’i davet etmiş ve onun Fakülte’de kurduğu kristalografi grubunun araştırma etkinliğini de destekleyip sürdürmüştür. Dener'in 1953 – 54 yıllarında, yine E. Fischer ve öteki öğretim üyeleri Besim Tanyel ve Rauf Nasuhoğlu’nun öneri ve yardımlarıyla gerçekleştirdiği ikinci atılım, fizik mühendisliği adı altında, uygulamaya ve endüstriye yönelik bir lisansüstü öğretiminin başlatılmasıdır. Türkiye'de ilk defa kurulan bu yeni mühendislik derecesinin fakülte içinde ve dışında çeşitli kurullara anlatılıp kabul ettirilmesinde Dener'in rolü hemen hemen kurucu dekanlık kadar önemli oldu. Bu girişimler sırasında Fakülte içinde doğal olarak beliren direnme ve sürtüşmelerin tartışma ve anlaşma yoluyla etkisizleştirilmesi için Dener büyük çaba harcamış ve kopma noktalarına gelmeyi önlemiştir. Zaman zaman istenen gelişmenin elde edilemediği haller de olmuştur. Dener, eksik kalan tarafların daha ileride tamamlanacağına inanmış ve üzüntüsünü frenlemiştir. Kendi deyimiyle, enstitü’de ve fakülte’de ahengin bozulmamasına daima dikkat etmiştir. Her halde, etrafındaki insanların yeni öneriler karşısında olası davranışlarını iyi kestirebilmesi, yöneticilikteki başarısının önemli bir etkeniydi. Prof. Dener, 1968 yılında, 25 yıl çalıştığı AÜ, FF'nden emekli olarak ayrıldı. Aynı yıl Cumhurbaşkanlığı Kontenjan Senatörlüğü'ne atandı ve 1968 - 74 arasında Senato’da görev yaptı. 53 yılını çeşitli eğitim kurumlarında ve Parlamento’da devlet hizmetinde geçirdiği ömrü 14 Temmuz 1980'de sona erdi.

 

Hayri Dener'in AÜ, FF'nin açılış töreninde söylediği bir güzel cümle vardı: "Tabiat kanunlarının her yerde ve her zaman aynı oluşu hem güzel hem de korkunçtur. Güzeldir, çünkü onun bir köşesini bilen, bu geniş uzayda her köşesini tanımış olur. Korkunçtur, çünkü tarafsızdır ve bu tarafsızlığı mutlaktır; ancak onu bilen ve tanıyanlara yardım ve hizmet elini uzatır." (Prof. Dr. Erdal İnönü). https://www.fizikciler.info/index.php/13-fizikciler/69-hayri-denel

––––––––––

“Milli Eğitimimiz’in çeşitli basamaklarında yarım yüzyılı aşkın dolgun bir hizmet verdikten sonra aramızdan ayrılan Profesör Hayri Dener'i saygı ile anarken onun hizmet anlayışı ve ülkemiz eğitimine katkıları üzerinde durmak onu yakından tanıyan bizler için bir görev olmaktadır.

Ben profesör Dener'i AÜ, FF’nin kurulduğu yıllarda tanıdım. Dener o sırada Türk Milli Eğitimi’nde fizikçi ve yönetici olarak ünlü bir kişi idi. Fakülteye alınmam sözkonusu idi. Ama görevli ve yükümlü bulunduğum Milli Eğitim Bakanlığı bürokrasisinden bir türlü izin alamıyordum. Haksızlığa uğramışlık psikolojisi içinde kendisine başvurmağa karar verdim. O sırada FF, Gazi Eğitim Enstitüsü'nün birkaç odasına sığınmış durumda idi. Dener’in çalışma odası ise öğrenci laboratuarının bir köşesine yerleştirilmiş küçük bir masa idi. Habersiz gittiğim için çekingen ve tedirgin idim. Kendisi ile ilk kez karşılaşıyordum. Ama beni anlayışla karşıladı. Sinirli, sabırsız ve biraz hırçın bir ruh hali içinde bulunduğumu anlamış, inandırıcı yumuşak bir tartışma havası içinde benim sorunumu değerlendirmiş, 1940 savaş yılları içinde Bakanlığın öğretmen, özellikle fen öğretmeni, fizik öğretmeni sıkıntısını ve bu sorununa bizim de anlayış göstermemiz gerektiğini belirtmiş ama bunun bir hakkın aranmasından vazgeçmek anlamına gelmediğine, ergeç bu atanmanın gerçekleşeceğine beni inandırmıştı. Yanından ayrıldığım zaman duygularımla değilse de aklımla ona hak vermiştim. Aradan iki yıl geçmesi gerekti, ama atanmam gerçekleşti.

 

Profesör Dener sorunlar ne denli karmaşık olursa olsun birbirine çelişik görünen tezleri sabır ve hoşgörü ile tartışarak çözümleyici bir yöntemle, olabildiğince bağdaştırmasını bilen bir insandı. Bu aslında fiziğin geliştirdiği bilimsel düşünme yönteminin fizik dışı sorunlara uygulanması demektir ve günümüzde en çok gereksinme duyduğumuz yöntemdir.

 

Profesör Dener insanlarla ilişkilerinde aşırı bir senli benliliğe kaçmayan, sınırları iyi koruyan bir tutum içinde olurdu. Kendi düşündüğünü ne denli cesaretle savunuyorsa karşısındakini de büyük bir sabırla dinler, onu anlamaya çalışırdı. Hiçbir tartışmayı tatsızlığa vardırmaz, kırmadan ve kırılmadan işi tatlıya bağlayıp oyundan çekilirdi.

 

Profesör Dener prensip sahibi titiz bir insandı. Özellikle devlet malına karşı laubalice, hoyratça tutumlara karşı ölçüyü kaçırmadan ciddi bir sertlik içinde olurdu. Fizik öğretmenleri için düzenlenen bir yaz kursunda bir arkadaş hava yoğunluğu ölçmek için kullanılan bir litrelik bir balonu kurutmak için pencerenin içine güneşe koymuş. Az sonra bir esinti balonu düşürdü ve kırdı. Dener kulaklarına dek kızardı, baskı altında tuttuğu kızgınlığını, "Bu balon oraya konur mu?" diye yumuşaklıkla dile getirmeye çalıştı. Öğretmen özür olarak bir şeyler mırıldanınca, "Çocuğunuzu oraya oturtur mu idiniz?" dedi. Onunla çalışanlar, özellikle öğrencileri bu tutumun çok örneklerini yaşamışlardır.

 

Çalışma odası, laboratuarı her zaman derli toplu, düzenli ve işler durumda olurdu.

 

Profesör Dener iyi bir hoca, iyi bir fizik yazarı idi. İyi hazırlanmış, iyi düzenlenmiş derslerinin sunuşunu adeta zarif bir sanat icrası gibi yürüttüğünü öğrencilerinden çok dinlemişimdir. Özellikle Gazi Eğitim’den yetiştirdiği öğretmenler kendisini hep saygı ve hayranlıkla anarlar, ona benzeme çabası içinde olurlardı.

 

Özellikle orta öğretim düzeyinde yazdığı fizik kitapları 1930'larla 1950'ler arasında lise öğrenimi görmüş nice gencimizin fizikle ilk tanışıklıklarının yumuşak bir uyum içinde olmasını sağlamıştır. Bunlar alışılmamış bir açıklıkla, özellikle dil, terim ve sunuş mantığı bakımından bir yenilik ve bir çağdaşlık çeşnisi taşıyan ders kitapları idi. Yüksek öğrenimi fen dallarında yapan pek çok öğrencisi orta öğretimde onun kitaplarından aldıkları fizik kültürünün kendilerini fiziğe karşı bir yatkınlık içinde tuttuğunu söylerler. Bu dönemde öğrenim görmüş pek çok insanımız bilinç altlarında hiç kuşkusuz Hayri Dener'in bilimsel etkisini taşımışlardır.

 

AÜ, FF’nin 1 numaralı kurucusu olarak bu kurumun gelişmesine önemli katkıları olmuştur. Kendisinin bilimsel araştırmaya yeterince ağırlık vermediği gibi bir eleştiri ile karşılaştığı çok oldu. Ama şimdi fakültemizin ve üniversitemizin, kuruluşundan bu yana geçirdiği gelişmeleri ve aşamaları değerlendirilecek olursak 1940'larda, İkinci Dünya Savaşı’nın dövüşten başka bir şeye yer bırakmayan koşulları içinde görev yapan insanların çalışmalarının, daha sonraki bizlerin ve bizlerden sonra gelenlerin çok daha elverişli koşullarda yapabildiklerinden hiç de az olmadığını kabul etmek zorunda kalırız. Profesör Dener Hocamız kendini çok gerçekçi biçimde değerlendirip en iyi hizmeti bu yoldan verebileceğini ölçerek çizgisini çizmişti. Bilimsel çalışma yapıyorum diye bilime gerçek ve özgün bir katkı niteliği taşımayan bir şeyler ortaya koyma gibi aldatmacalara girmemiştir. Bu anlayışın iyi değerlendirilmesi gerektiği kanısındayım.

 

Ölüm gelişen yaşamın doğal bir sonucu. Ne mutlu ona ki ömrünün yarım yüzyılı aşkın bir süresini bu toplumun gençlerini yetiştirmek gibi yüce bir işe harcamasını bilmiştir. Bu yaşamın genç kuşaklarımıza örnek olmasını dilerim [Prof. Dr. Rauf Nasuhoğlu, Fizik Mühendisliği Cilt 2, Sayı 19, Nisan 1980].”. https://www.fizikciler.info/index.php/13-fizikciler/69-hayri-denel

 

HAKKINDA BAZI YAYINLAR

Fotoğraf: 14. Sayfada.

http://www.bitav.org.tr/TR/Genel/EAK_Yasam_Oykusu_Kitap_CGO142f6.pdf?DIL=1&BELGEANAH=1

76&DOSYAISIM=EAK_Yasam_Oykusu_Kitap_CGO1.pdf  http://www.matematikdunyasi.org/arsiv/PDF/2007_4_42_50_INONUDOKTORA.pdf  

E. İnönü, “Prof. Hayri Dener ve Ankara Fen Fakültesi’nin Başlangıç yılları,” Çağdaş Fizik, sayı 10,

1980, s.4-6.

Demir İnan, “Prof. Dr. Hayri Dener,” Yitirdiğimiz Hocalarımız – Anılar – Türkiye Fizikçileri Anı Kitabı. Derleyen Mehmet Erbudak, [İstanbul ?] 2005

 

H.Dener 23.9.1943-4.3.1946 yılları arasında Fen Fakültesi dekanlığı yapmıştır. M.Çadırcı ve A.Süslü, Ankara Üniversitesi Gelişim Tarihi, s.233. 76 İkinci dekanlığı 1959-1962 yılları arasındadır

 

Yurtdışında Lisansüstü Öğrenim Görmüş Türk Fizikçilerinin Türkiye’deki Fizik Araştırmaları ve Yüksek Öğretiminin Şekillenmesindeki Rolü (1960–1980). Kaan ATA Tez Danışmanı: Prof. Dr. Feza GÜNERGUN

İstanbul 2006. https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/41536.pdf

Kaynak kitaplar;

60. yılında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi. Yayın yılı: 2003

Ankara Fen Fakültesi İlk 10 Yılı (1943-1953). Yayın yılı: 2012

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihi (1943-2005). 1. Cilt. Yayın yılı:

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihi (1943-2005). 2. Cilt. Yayın yılı: 2007.

Amcası : Halit Dener 

Halit Dener Derlemesi. 29.11.2016. https://bulentagaoglu.blogspot.com/2020/05/halit-dener-derlemesi.html

(Yukarıdaki linkte yer alan derleme, aşağıdaki derlemeden daha geniştir).

…………………………

 

―Türk Kütüphaneciliğine Hizmet Edenler‖.  Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Ankara, (2), 00.00.1955, 153.s. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2192/2160  

 -------.

Reşat Ekrem Koçu: İstanbul Ansiklopedisi, 8. Cilt, 4394-4395ss.

 ―Halid Dener

Kütüphaneci, Yazar

Yazar, kütüphaneci (D. 1902, Filibe – Ö. ?). Filibe Musalla İlkmektebi (1912), Filibe Rüştiyesi 

(Ortaokulu, 1916) mezunu. İstanbul Pertevniyal Lisesini (1939) ve İstanbul Edebiyat Fakültesini (1944) bitirdi. Öğretmenlik ve kütüphane müdürlüğü yaptı. Süleymaniye Umûmi Kütüphanesi (1957) adlı bir kitabı vardır.‖ 

Hakkında: TDE Ansiklopedisi (c. 2, 1976), TDOE-TDE Ansiklopedisi 3 (2003)‖ (Kaynak:  http://www.biyografya.com/biyografi/10514 )

Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü, 1954-1967. (Kaynak:  http://www.suleymaniye.yek.gov.tr/Home/ShowLink?LINK_CODE=3009&LAN_CODE=TR )

Eserleri:

 

Kitap

Dener, Halid: Süleymaniye Kütüphanesi. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1957.

http://www.islamicmanuscripts.info/reference/books/Dener-1957/Dener-1957-Suleymaniye-00-

21.pdf **  http://www.islamicmanuscripts.info/reference/books/Dener-1957/Dener-1957-Suleymaniye-22-

51.pdf **  http://www.islamicmanuscripts.info/reference/books/Dener-1957/Dener-1957-Suleymaniye-52-

80.pdf ** 

http://www.idref.fr/092782167.rdf  

 

Makaleler

Dener, Halid : KuruluŞunun 50'nci Yılında Süleymaniye Kütüphanesi/ Halit Dener.. Ankara, 1968. 

Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XVII. cilt, 4. sayı, 275-288. sayfa.

http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1863/1840 *** http://www.academia.edu/2230185/S%C3%9CLEYMAN%C4%B0YE_K%C3%9CT%C3%9CPHANES%C4%B

Dener, Halid: ―Yazma Ve Eskî Basma Kitapların Bakımı Ve Korunması‖. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Cilt 18, Sayı 2 (1969) http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1875/1851  

 

Dener, Halid: İtalya, Fransa, İngiltere ve Almanya‘daki Kütüphaneler Hakkında Bir Rapor. Türk

Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Ankara, (1-2), 00.00.1958, 37-56. (İsmet Parmaksızoğlu  - Muzaffer Gökman ile birlikte). http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2201/2169  

Dener, Halid:  İtalya, Fransa, İngiltere ve Almanya`daki Kütüphaneler Hakkında Bir Rapor II. Türk

Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Ankara, (3-4), 00.00.1958, 55-71. (İsmet Parmaksızoğlu  - Muzaffer Gökman ile birlikte). http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2230/2198  

Dener, Halid: ―Avrupa Kütüphaneleri Hakkında Rapor III‖. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Cilt 8, Sayı 1 (1959), 60-74ss. (İsmet Parmaksızoğlu  - Muzaffer Gökman ile birlikte).  http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2158/2126   

―(…) ondan sonra da Halit Dener burada önemli hizmetler deruhte etmişlerdir. Halit Dener Bulgaristan kökenli bir müdürümüz idi. Süleymaniye Kütüphanesi‘nde kendisini rahmetle yâd edeceğimiz çok güzel ve hayırlı çalışmalar yapmıştır.‖ http://www.dunyabizim.com/soylesi/18892/osmanlica-bilmek-bir-fantezi-bir-luks-degil  

―Rahmetli Halit Dener beyden çok şey öğrendim. O, 6 lisan konuşan ender bir ilim adamıydı. Yıl:

1963... Süleymaniye Kütüphanesi'nde çalışıyorum. Benim kitaplarla haşır neşir olduğumu görünce Mimar Sinan Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olan İslam Seçen beyin yanına gönderdi. İşte o gün bugündür bu sanatla ilgiliyim" diyor." http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a331167.aspx  ** http://www.saatlimaarif.com/detay.asp?ContentID=987  

―Süleymaniye Kütüphanesi‘nin Hafız-ı Kütüp müdürlerinden Halit Dener Bey,…‖ http://kultur.istanbul/media/26688/1453Dergisi_18sayi.pdf