TAM METİN VERİ TABANLARI VARKEN, GOOGLE VARKEN NEDEN KAYNAKÇA ÖNEMLİDİR
25.8.2019
özel
kaynakçaların faydasını yazarsın.
VERİTABANLARI
bir konunun genel adıyla anılır. Alt başlıklarda detaya inmez. Özel kaynakçalar
ise tespit ettiği yayınların sayısı bakımından öndedir.
Bu
cümleyi detaylandır, özel konulu kaynakçaların önemini detaylandır.
Karşılaştırmalı örnekler vermeli. Bu çok önemli. İncelenmemiş bir konu bu.
Veritabanı,
dergi, kaynakça, kütüphane kataloğu vs. kaynaklarda çok sayıda tarama yapmak
gerekir. Günümüzde yayın çoğalması sebebiyle taranması gereken kaynaklar da
artıyor… Bunlar çok zaman alır.
-------.
What is the future of bibliography in the digital
age? Because most people think of a bibliography as simply an index of
citations used to locate relevant material for their research, it might be
argued that the growing ubiquity of full-text search engines is making
human-compiled bibliographies superfluous. I believe that this is not the case.
The current digital, data-rich environment has changed research practices in
fundamental ways, but this
environment has not eliminated the usefulness of specialized bibliographies. The changes do, however, force us to
rethink what a bibliography can and should do. We are in the midst of a
wholesale transformation in the way that scholarship takes place. How knowledge
has come to be produced, saved, and shared is reformulating what scholars do.
The new field of digital humanities is pushing the boundaries of this
information-based world, and many scholars are building extraordinary new
research tools.
Mevcut dijital, veri zengini ortam, araştırma uygulamalarını temel
yöntemlerle değiştirdi, ancak bu ortam özel kaynakçaların yararlılığını ortadan
kaldırmadı.
--------------------.
ALA (Amerikan Kütüphaneciler Derneği) 1990 yılından beri hala klasik
formatta, veritabanı şeklinde değil, web sayfası olarak kütüphane tarihi
kaynakçası yayınlıyor. 2019 yılında da yayınlamaya devam ediyor. "Birçok
tam metin yayın veritabanının varlığına rağmen neden acaba halen
yayınlıyor" sorusu akla geliyor...
·
Kitapların
içinde yer alan bölümler veritabanlarında indekslenmemektedir.
·
Veritabanlarında
bilimsel dergiler dışındaki mesleki dergiler, kültür dergileri, düşünce
dergilerinin indekslenmesi, kapsanması söz konusu değildir.
·
Veritabanları
bir konunun bütünü hakkındadır.
Bir konunun
alt konularının her birisi için ayrı (veritabanı, veya Word/Pdf vs. dokümanı,
web sayfası şeklinde ) kaynakçalar hazırlansa daha derinlemesine çalışılıp
ilgili kaynakların sayısı artırılabilir.
·
Dünyada
yayın sayıları ve yayın türleri çok artmıştır. Veritabanlarının artan yayın
sayıları ve yayın türleri sebebiyle tama yakın tespit yapması mümkün değildir.
·
Bilgisayarların
bilgi hizmetlerinde tüm ihtiyaçları çözmesi günümüzdeki şartlarda mümkün
değildir. Mesela bilgisayarla anahtar kelime verme halledilememiş bir konudur.
GÜNÜMÜZDE KAYNAKÇAYA
NİÇİN İHTİYAÇ VAR
Genel
Google
etkeni sebebiyle kaynaklar olağanüstü artmıştır. Dağınıklığı giderme ihtiyacına
hizmet veren kaynakça tekniğine artık daha çok ihtiyaç var.
Bibliyograf
kaynakça hazırlarken çok sayıda kaynağı başkaları adına tarar. Örneğin “Prof. Dr. İlber Ortaylı Kaynakçası”
için 400 civarında kaynak taradım. Bu yılların teknik uzmanlık bilgisiyle
olmuştur. Bir konuyla ilgili yayınların listesine ihtiyaç duyanlarda bu teknik
uzmanlığın olması beklenemez, verimliliğe de aykırıdır.
2007
yılında “Sarıkamış Harekatı Kaynakçası”nı
hazırlamak 2 ayımı aldı. Böylelikle bu konuda referans ihtiyacı duyanların
kaynak araması yapıp zaman kaybetmelerine gerek kalmadı.
Eskiden
kaynakça hazırlanırken künyeler fişlere yazılırdı. Günümüzde artık bu teknik
ortadan kalkmıştır. Kaynakça internet yardımıyla daha kolaylıkla
hazırlanabilir. Yeter ki çok sayıda kaynakta arama yapma sabrı bıkmadan
gösterilebilsin…
Toplum
adına, tek kişi bütün gereken kaynakları tarar, başkalarının kendi başına ayrı
ayrı taramasına gerek kalmaz.
Google
üzerinde arama yapılırken bulmak adına bazen çok sayıda farklı arama
terimlerini kullanmak gerekir. Kaynakça hazırlanırken bibliyograf bunları da
düşünerek çalışmasını yapar. Her kullanıcı bu kadar detaya inebilir mi? “İlk Kez İş Hayatına Çalışan Olarak
Başlayacaklara Öneriler” başlıklı çalışmayı yaparken ilgili yayınlara
ulaşabilmek için 73 farklı anahtar kelime kullandım.
Kaynakçanın
ortadan kalkması kaos doğurur.
Kaynakça
ihtiyacının durumu hakkında özellikle anket araştırmaları yapılması önemlidir.
“Özetli,
değerlendirmeli, seçmeli kaynakça daha çok önem kazanmıştır” görüşündeyiz ama pratikte
bu tür çalışmaların artıp artmadığı konusunda veriye ihtiyaç vardır.
İnternetteki
dokümanlar çığ gibi büyüdü. Bunların elenip nitelikli olanlarının
sınıflandırılmış bir şekilde sunulması gerekir. İnternet sebebiyle webliography
tekniği ortaya çıkmıştır. Yani internet kaynakçaya yeni bir ek yapmıştır.
Bibliyografik
veri tabanları da (Ayrıca tam metin -bibliyografik veritabanları) kaynakça
türlerindendir. Mesela https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tez veri
tabanında 505.039 tezin künyesi mevcuttur. Bunların künyelerini bir
veritabanında tutulmazsa yapılan işin bir anlamı kalmaz.
“Neden
Bibliyografya ile yapılan aramalar Google aramadan Daha İyidir:
• “MLA
International Bibliography, özellikle dil ve edebiyat ile ilgili 2.5 milyondan
fazla kayıt içermektedir. Biyoloji veya siyaset bilimi gibi diğer
disiplinlerden materyaller dahil değildir.
•
Bibliyografya, internette bulunmayan yayınlar da dahil olmak üzere, dil,
edebiyat, kültür ve folklor alanındaki bilimsel materyallerin en kapsamlı
listesini sunmaktadır.
•
Profesyonel bir indeksleme personeli ve ilgili alanlarda çalışan akademisyenler
mümkün olan en doğru listeyi oluşturmak için kitap, makale koleksiyonu, dergi,
bibliyografya ve elektronik yayınları inceler.
•
Kapsanan malzemeler yüzlerce ülkede saygın yayıncılardan gelmektedir.
•
Dizinleyiciler, kullanıcı tarafından seçilen anahtar kelimelere izin verilenden
daha hassas aramalara olanak tanıyarak, konu başlıklarında kontrollü kelime
kullanır.
• Her
alıntı, kullanıcıların bir araştırma projesinin bir parçası olarak bir kaynakça
oluşturmak için ihtiyaç duydukları bilgileri içerir.” (ade)
Türkiye
Ülkemizde
bibliyografik kayıtların toplam sayısı olması gerekenin uzağındadır. Bu konuda
bir istatistik bulunmamaktadır. Bu görüşümüz bir gözlemdir.
Bibliyografik
kayıt eksikliğimizin sonuçlarından birisi de kaynakça alanındaki boşluklardır.
Bu açık sebebiyle bizde kaynakça üretiminin çoğalması daha da önem
kazanmaktadır.
Mevcut
kaynakçalarımız güncel değildir, güncel sadece 10 bedelsiz kaynakçamız
mevcuttur;
10/ TAY
(Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri) Yayın Arama Makinesi – Kaynakça. http://www.tayproject.org/bib.html
Ayrıca
kaynakçası hazırlanmamış çok sayıda konu bulunmaktadır.
Gelişmiş
ülkelerde dijital tam metin veritabanları yaygındır. Bizim gibi ülkelerde bu
bakımdan eksiklik vardır. Ayrıca bibliyografik denetimin eksiklikleri söz
konusudur. İndekslerde yer almayan çok yayının (özellikle makaleler)
mevcudiyeti söz konusudur.
Kaynakçalar
zaten dar bir kesim tarafından kullanılır. Buna rağmen hazırlanırlar.
2200
yıllık bir kültür birikimimiz vardır. İlk yazılı metnimiz MS 730 yılında vezir
bilge Tonyukuk tarafından yazılan ve diktirilen Tonyukuk Yazıtıdır. 1288 yıldır yazmaktayız.
Bütün
yazılı metinlerimiz itibariyle mevcudun kimlik bilgilerinin derlenmesi ve
kaynakçalarda yer bulması giderilmesi gereken önemli bir eksikliktir.
Ek
5’deki yayın türleri kapsamında yayınlanmış tüm eserlerin konulara göre ayrı
ayrı hazırlanmış kaynakçalar bakımından çok eksiğimiz vardır. Dağınıklık
düzensizlik mevcuttur, kaynakça eksikliğimiz büyüktür.
Hal bu
iken kaynakçaya artık gerek olmadığını söylemek sorgulanmamış büyük bir
ezberidir.
Bu, konu
hakkında derinlemesine bilgi ve tecrübesi olmayanların görüşüdür.
Günümüzde
kaynakçaların faydası azalmış olsaydı tam metin bibliyografik veritabanları
gelişemezdi. Bunlar da kaynakça (bibliyografya) olarak görüyoruz çünkü yayın
kimliklerini de (Yazar, makale adı, dergi adı, cilt, sayı, sayfa) içermektedir.
Bu kadar
konular itibariyle genel çok sayıda veritabanı olmasına rağmen alt konularda
konu ve kişi bibliyografyası hazırlamak buralarda hazırlanacak çalışmalar daha
fazla bibliyografik bilgi içereceğinden daha faydalıdır.
Günümüzde
çok sayıda konuya ilişkin genel veritabanı ve yayın türü olması sebebiyle
kişilerin bu kaynaklarda arama yapmaları ve yol almaları kolay değildir. Konularla ilgili kaynakça
yapmanın önemi yanında, tek bir konuda mevcut kaynak havuzlarının (kaynakları
içeren yayın kaynakları. Mesela İlahiyat Kaynakçası hazırlanacaksa bir kaynak
örneği: İSAM Kütüphanesi. http://ktp.isam.org.tr/ ) listesini yapmak da önemlidir.
Bunları da esasen kaynakça çalışması olarak nitelendirmek gerekir.
"Kaynakça
artık işe yaramaz" sorgulanmamış bir ezberidir. (Ülkemizdeki sorgulanmamış
ezberler konusunda eski bakanlarımızdan Tınaz Titiz’in liderliğinde hazırlanmış
örnek bir çalışma: http://www.ezberkaliplarinisorgula.com/ )
Yurtdışında
gelişmiş ülkelerde internette abone olunabilen çok sayıda bibliyografik veri
tabanları mevcut. Bizde ise bibliyografik veri tabanları yukarıda değindiğimiz
gibi az sayıda, kitaplar için derleme kaçaklarımız hatırı sayılır bir oranda
(Bibliyografik kontrol sorunlu).
Doğu
toplumuyuz ve göçebelik geçmişimiz davranışlarımızı etkiliyor… Bu konuda
ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler Prof. Dr. Erol Göka’nın Türk’ün Göçebe Ruhu adlı kitabına bakabilirler. Bu tür toplumların
temel özelliklerinden birisi de, sözel kültüre dayalı olma, konuların derinine
inmeme, yüzeysel kalma, sistematik bakış açısına sahip olmama şeklinde
kendisini gösteriyor. Uzun vadede bu özelliklerimizin kaybolması beklenir.
Kaynakça alanının gelişmesi ve ilgi görmesi bu sürece katkıda bulunabilir.
Çünkü kaynakça detaya inmek isteyenlere de hizmet etmektedir.
Ülkemizde Kaynakçanın Önemi Konusundaki Literatür
Ağaoğlu,
Bülent: Bibliyografyanın felsefesi ve önemi. İçinde: Sistematik Türkiye Turizm İşletmeciliği Bibliyografyası 1929-1984.
İstanbul, Turing, 1985. 11-12ss.
Ahmed
Muhtar Paşa: “Kısım: 1. Ahvalname-i Müellefat-ı Topçıyan”. İçinde: Ahvalname-i Müellefat-ı Askeriye-i
Osmaniye. İstanbul: Tahir Bey Mat. 1316. 1-18ss.
Ahmed
Muhtar Paşa: “Medhal”. İçinde: Özçakır, Zuhal: Bibliyografyanın önemi ve Ahmet Muhtar Paşa. (Basılmamış mezuniyet
tezi, İÜ Edebiyat Fak. Kütüphanecilik Bölümü). İstanbul 1982. 33-45ss.
Baydur,
Gülbün : Milli kütüphanelerin bibliyografik fonksiyonları. Türk Kütüphaneciler Derneği 40. yıl Kütüphanecilik Kurultayı [1989:
Ankara]. - Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 1990. - 127-133. ss.1
Can,
Mustafa: "Niçin bibliyografya". İçinde: Tanzimat Dönemi süreli yayınlarından edebi dergilerle gazetelerdeki
yazıların toplu bibliyografyası. Doktora tezi, Selçuk Üniv. 1992.
xxvı-xxvıı ss. http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/mustafaikdambasiret%20vb.%20gazete%20makaleleri%20indeksi.pdf
Ersoy,
Osman: Eleştirmeli bibliyografyanın önemi. İçinde: Kütüphaneciliğimizde 40 Yıl . Ankara: Türk Kütüphaneciler Demeği,
1998. 344-345ss.
Hızlan,
Doğan: Hızlan, Doğan: Araştırmacıların Can Yoldaşı Bibliyografyadır. Hürriyet, 01.11.2000, 33.S.
Milli
Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü : Tarihçe amaç ve görevler, sunulan
hizmetler, enstitü hizmetlerinden nasıl yararlanılır? Ankara
: Milli Kütüphane, 1972 20 s. ; 24 cm İngilizce özet var.
Özçakır,
Zuhal: Bibliyografyanın önemi ve Ahmet
Muhtar Paşa . (Basılmamış mezuniyet tezi, İÜ Edebiyat Fak. Kütüphanecilik
Bölümü). İstanbul 1982. 50 y. 18 plânş.
Üngör,
Ethem Ruhi: Musiki Eğitimimizde Görülmeyen 'Bibliyografya (Yayın-Bilim)
Dersi'nin Önemi ve Düşünceler. İstanbul, 1984. Musiki Mecmuası, XXXVII. cilt, 405. sayı, 25-30. sayfa
Üngör,
Ethem Ruhi:Musiki Eğitimimizde Görülmeyen 'Bibliyografya (Yayin-Bilim)
Dersi'nin' Önemi ve Düşünceler. İzmir, 1984. Musıki ve Nota, 2. cilt, 18. sayı, 35-36. sayfa
Yazıcı,
Mustafa : "Bibliyografya ve Kataloglamanın Önemi ve Türkiye'de Basılan İlk
Kitap". Turizm, 14 (112/113),
9/10, 1970, 6. s.
Yazıcı,
Mustafa: "Bibliyografya ve Kataloglamanın Önemi". Türk Birliği, 4 (45), 12.1969, 24-26
as.
Kaynakça Etkinliği Azaldı Mı
Kaynakça
yüzyıllara dayanan büyük bir gelenektir.
Worldcat
üzerinde konu=bibliography aramasının sonucu 785.589’dur.
Bunların
arasında Türkçe olanlar 1835 adettir. Şahsi çalışmamız Türkiye Kaynakçalar Bilgi Bankası’nda yaklaşık 22 bin kayıt
olduğunu dikkate alırsak Worldcat’te kayıtların eksik olduğunu iddia edip kayıt
sayısının mesela en azından 1 milyon olduğunu öne sürebiliriz. Çünkü Yayın türü
sayısı artmıştır. Yayın sayıları da çoğalmıştır.
Bu kadar
kaynakça sayısı onun fayda ve öneminden kaynaklanmaktadır.
Google’da
bibliography aramasının 2004 yılından 2017’ye kadar olan dağılımı:
2004
2008
2012 2017
Boun.edu.tr
Su: bibliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1958-1967:
6861
1968-1977:
11.519
1978-1987:
15.366
1988-1997:
21.374
1998-2007:
27.179
2008-2017:
27.694
Worldcat,
su:bibliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1958-1967:
81.047
1968-1977:
130.765
1978-1987:
140.228
1988-1997:
114.704
1998-2007:
78.799
2008-2017:
48.274
Loc.gov
konu=biliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1978-1987:
32.287
1988-1997:
25.477
1998-2007:
14.661
2008-2017:
8166
2019
(27)
2018
(513)
2017
(570)
2016
(500)
2015
(476)
2014
(489)
2013
(469)
2012
(394)
2011
(392)
2010
(384)
2009
(402)
2008
(402)
2007 (432)
2006
(387)
2005
(350)
2004
(345)
2003
(357)
2002
(358)
2001
(353)
2000
(246)
1999
(183)
1998
(215)
1997
(251)
1996
(260)
1995
(288)
Subject=Bibliography
araması sonuçları;
1988-1997
(2214)
1998-2007
(2994)
2008-2017
(2364)
Yukarıdaki
5 tablodan Kongre Kütüphanesi istatistiğini baz alırsak kaynakça kitaplarının sayısında
önemli bir azalma göze çapmaktadır.
Aslında
kaynakça etkinliği azalmıyor fakat sunumu biçim değiştiriyor.
Kaynakçanın
yapısında yayın kimliklerinin kaydedilmesi vardır. Veritabanlarında da
bibliyografik kimlik bilgileri kaydediliyor.
Artık
kaynakçayı sadece basılı kaynakça ile sınırlamamak gerekiyor. Ayrıca 90’lı
yıllarda elektronik veritabanlarına “Bibliyografik Veritabanları” deniliyordu.
2000’li yıllarda “Tam metin veritabanlarına” geçilmesi kaynakça etkinliğinin
varlığını sürdürmesi anlamına gelir. Çünkü bunların da üzerinde bibliyografik
künyelerin depolandığı bir veri yapısı bulunmaktadır.
Tahminimiz
veritabanı yazılımlarına künye yüklemesiyle oluşan kaynakçaların sayısının çok
arttığı yönündedir. Bu gelişme basılı kaynakçaların sayısını azaltmış olabilir.
Kütüphanelerin
(genel ve ihtisas) online katalogları da kaynakça ihtiyacı yönünden taleplere
cevap veriyor.
Veritabanı
yazılımlarında yer alan kaynakçalar hakkında durumu açıklayan yayınlara
ihtiyacımız var.
Gözlemimiz
odur ki, ülkemizde akademik dergilerde makale olarak yayınlanan yeni
kaynakçaların sayısı artmaktadır. Sebeplerinden birisi üniversitelerimizin
sayısının artmasıdır. 80’lerin başında yaklaşık 30 olan üniversite sayısı
günümüzde 206’dır.
YENİ TANIM
Kaynakça
yayınların listesidir. Yayınların kimlik bilgilerini içerir.
Sunumu:
Klasik
biçimde: Kitap, makale, çoğaltma.
Yeni
biçimler: Veritabanı, cd.
Yayınlara
ilişkin kimlik bilgilerini kaydeden tüm tam metin veritabanları, online
kütüphane katalogları, bibliyografik veritabanları, online kitap satış web
sitelerinin kitap veritabanları da kaynakçadır. Bunların hepsi bibliyografik
kimlik de içerirler.
Yeni
kaynakça biçimlerinde mevcut olan sorgulama zenginliği klasik kaynakça
sunumlarına göre ileri imkanlar içermektedir.
Önemli
olan eskiden beri yayın bilgisini kaydetmekti. Geçmişte bunlar kitap makale,
çoğaltma vs. olarak yayınlanıyordu. Günümüzde yayın sayıları eskisine göre çok
artmıştır. Yayın kimlik bilgileri çoğunlukla veritabanlarına kaydedilmektedir.
Konu
veritabanına olsun online kütüphane kataloğuna olsun kaydedilen yayınların
kimlik bilgileri zengin arama imkanlarıyla kullanıcının ekranına gelmektedir.
Artık
kaynakça sadece basılı kitap ve makaleler listesi ile sınırlı değildir. Online
veritabanları da tam metin+bibliyografik veritabanları da sunum olarak kaynakça
hizmeti görmektedir.
Kaynakçanın
öldüğünü, kaynakçaya ihtiyacın azaldığını söylemek konu hakkında derinlemesine
bilgi sahibi olmamanın bir sonucu olsa gerek. Kaynakça etkinliği azalmamış
aksine çoğalmıştır.
Kaynakça
biçim değiştirmiştir, devam etmektedir.
Ayrıca
basılı olarak veya webde pdf dosyası olarak veya bibliyografik veritabanı
olarak yayınlanan derinlemesine kaynakçanın fayda ve önemi, kaynakçanın önemi
azaldı diyenlere cevaptır. Tabii mevcut kaynakçalar içerisinde derinlemesine
hazırlanmışların oranı nedir, durumu nedir konusu da cevap bekleyen bir
sorudur.
Basılı
kaynakça konusunda durum ülkeden ülkeye değişir. Kültürümüzde yazılmamış,
hakkında eser verilmemiş çok konu var. Yayınlarımızın sayısı da artıyor ve
konulara göre hazırlanmış ve güncellenen bibliyografik veritabanları yok
denecek kadar az.
Dünyada
veri tabanları 90’larda başladı. 1998’de Google ortaya çıktı. Dünyada bu
gelişmeler yaşanırken yayın türleri ve yayın sayıları da çoğaldı.
Kaynakça
boşluklarımız eskiden beri vardı. Günümüzde daha da büyüdü.
Tam
metin veri tabanları akademik kullanıcılara hitap etmektedir. Bu kullanıcılar
dışında kalan başka bir kullanıcı dünyası bulunmaktadır. Bu kullanıcıların
akademik veritabanları ile ilişkisi çok yoğun olmasa gerek.
Üniversitelerde
görevli olanlar dışındaki kullanıcıların akademik tam metin veri tabanlarına
ayrıca bibliyografik veritabanlarına erişmeleri hiç kolay değildir.
Bu
bakımdan da açık erişimli web kaynakçaları ve basılı kaynakçalar bir
ihtiyaçtır.
Çözüm
1/Çözüm
kaynakçayı göz ardı etmeden bütün imkanları kullanmaktan geçebilir. Bir konuda
yayına ihtiyaç duyulduğunda kaynakçanın farklı biçimlerini birlikte taramak
önemlidir: Online kütüphane katalogları, online kitap satıcılarının katalogları,
bibliyografik veritabanları, tam metin veri tabanları, basılı kaynakçalar ve
webdeki pdf vs. formlardaki kaynakçalar.
2/Kaynakça
konusunda yeni bir yaklaşıma, açılıma ve anlayışa ihtiyaç vardır.
Ülkemize
internet 1993 yılında geldi. İnternette gazetelerin yayınlanmaya başlamasının
başlangıcı 1996 yılına denk gelir.
Dünyada
internet başlamamışken kaynakçalar klasik usullerle hazırlanıyordu. Yayın
türleri ve sayıları günümüzdeki kadar çoğalmamıştı. Dar kapsamlı, kapalı bir
kaynakça hazırlama süreci yaşanıyordu.
Günümüzde
yayın kimliklerini depolayan açık ve abonelik sistemiyle çalışan
veritabanlarının sayısı çok artmıştır. Eskiden ulusal kaynakçayı ve konunun
dergilerini ve kütüphanelerini tarayarak kaynakça yapabiliyordunuz. Fakat
günümüzde kaynakça hazırlarken kaliteli kaynakça yapılmak isteniyorsa sabrı ve
çalışkanlığı, ayrılan zamanı eskisine göre çoğaltmak gerekiyor.
Kaynakçalar
web ortamında veri tabanı üzerinde veya pdf dosyası şeklinde yayınlanmak üzere
geniş, derinlemesine taramalar yapılarak hazırlanmalı ve her gün
güncelleştirilmelidir. İlla basılması şart değil. Derinlemesine taramalar ile
kaynakça hazırlanması dünyada henüz yaygınlaşmamış bir yöntemdir.
Derinlemesine
taramalar yapmak:
Derinlemesine
kaynakça hazırlamak hele günümüzün çoğalan yayın türleri ve yayın sayıları
ortamında kolay değildir. Fakat zorlukların üzerine gidilirse mümkün olacaktır.
Bu zorluk klasik bibliyograf yaklaşımıyla aşılamaz. Araştırmacı özellikte
bibliyograflar ile engeller aşılabilir. Çünkü araştırmacı bibliyograf daha
detaylı düşünür, zihninde daha fazla sorular sorarak ilerler, kaynakçayı ilmek
ilmek işler.
Derinlemesine
taramalar yapmak;
a)
Seçilen konu için açık ve abonelikli veritabanlarından taranması gerekenleri
seçip üzerinde çalışmaktır. Kişinin karşısına çok sayıda veritabanı
çıkacaktır. Bu çok önemli bir imkandır. Taranacak bu tür kaynakların listesi
geniş olmalıdır. Dar kapsamlı olursa derinlemesine sondajlarla hazırlanmış
kaliteli kaynakça hedefine varılamaz.
Örnek
olarak “İlber Ortaylı Kaynakçası”nı
hazırlarken 400 ayrı kaynağı taramıştık. “Eyüpsultan
Bibliyografyası”’nı inşa etme sürecinde de 600 ayrı arama yapmıştık.
Kendi 42
yıllık tecrübemizden edindiğimiz; yüzlerce kaynağa, yüzlerce arama yapmaya
dayalı derinlemesine sondajlı kaynakça hazırlama tekniğinin önemine inanıyoruz.
Bu
teknik dünyada az sayıda kullanılıyor olabilir. Bu konudaki mevcut durumun
ortaya konulması çok önemli olsa gerek. Özellikle konu ve şahıs kaynakçalarında
uygulanması elzemdir.
Yine de
rastladığımız bir örneği paylaşmak isteriz;
“ERIC,
ABD Eğitim Bakanlığı'nın diğer federal departmanları tarafından üretilen veya
finanse edilen çalışma dahil olmak üzere çok çeşitli günlük dışı kaynakları
endeksler; devlet veya yerel ajanslar; üniversiteye bağlı programlar; politika
örgütleri; araştırma ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar, eyalet ve bölge
araştırma büroları; federal teknik yardım sağlayıcıları; Profesyonel
kuruluşlar; uluslararası veya yabancı kuruluşlar; kitap yayıncıları; ticari
yayıncılar; kurumsal depolar; ve kullanıcı gönderimleri.
ERIC'de
endeksli olan gri literatür
ve kitap kaynakları aşağıda listelenmiştir. Herhangi bir kaynak için kayıtların
kullanılabilirliği yayıncı tarafından sağlanan içeriğe bağlıdır.” (https://eric.ed.gov/?nonjournals)
denilerek 822 kuruluşun adı listelenmiştir.
b)
Kitapları seçerek içinde yer alan ilgili bölümleri tespit etmektir.
c) Hedef
olarak sadece kitap, makale ve tezleri değil çoğalan yayın türlerinden ilgili
olabilecekleri de dikkate almaktır. (Bkz.: Ek 5)
d) Geniş
bir dergi tarama listesi oluşturmaktır. Veritabanları akademik dergilerdeki
makaleler üzerine ihtisaslaşmıştır. Bunun dışındaki kültür
dergileri ve popüler dergiler kapsamları dışındadır. Bu dergileri de
taramaktır.
e)Gri
yayınları kapsama dahil etmektir.
Neticede
taranan malzemelerin sayısının klasik dönemdeki taranan malzeme sayısına göre
çok daha fazla olması hedeflenmelidir.
3/ Genel
konular yerine alt konularda yapılacak kaynakça çalışmaları daha verimli
sonuçlara yol açacaktır. Genel çalışmalar çok zaman alacaktır ve derinleşmesi
de bu sebeple mümkün olmayacaktır. Mesela aşağıdaki konulara göre veritabanları
listesinde yer alanlar ihtisas konularıdır. İhtisas konularının alt konularında
uzmanlaşmamışlardır.
Konulara
göre bazı veritabanları;
Konu
veritabanlarının (databaselerinin) listesi konusunda bazı kaynaklar;
·
List
of academic databases and search engines. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_academic_databases_and_search_engines
·
Category:
Bibliographic databases and indexes – Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Bibliographic_databases_and_indexes
·
Category:Bibliographic
databases – Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Bibliographic_databases
Biz
yukarıdaki listeye eklenecek çok konu veritabanı olduğunu düşünüyoruz.
Genel
uzmanlık alanlarında bazı kaynakçalar;
Alt
konularda ise
kaynak tespiti bakımdan derine inme yani taramaları çoğaltma imkanı vardır.
Başka
bir çözüm bibliyograf yetiştirilmesi ve onlara derinlemesine kaynakça
hazırlatılmasıdır. Bibliyograf sayısı azdır. Derinlemesine kaynakça
hazırlayacak yetişmiş insan sayısı ise çok azdır.
Kaynakça
sayısını nasıl artırabiliriz, kaynakça boşluklarını nasıl doldurabiliriz
konularında yeni düşünceler üretilmesi önemlidir.
Bazı alt
konularda online konu veritabanları;
·
The
Collection of Computer Science Bibliographies. (Journal Articles. Conference
Papers. Technical Reports). https://liinwww.ira.uka.de/bibliography/
·
MLA
International Bibliography with Full Text
·
MLA
International Bibliography
·
Bibliography
of Asian Studies
·
Bibliography
of Native North Americans
·
American
Bibliography of Slavic & Eastern European Studies
·
International
Bibliography of Theatre & Dance with Full Text
·
Canadian
Literary Centre
·
History
of Science, Technology and Medicine
·
Index
Islamicus
·
Women's
Studies International
·
RILM
Abstracts of Music Literature (1967-Present Only)
·
RILM
Abstracts of Music Literature
·
Middle
Eastern & Central Asian Studies
·
BIOSIS
Previews
·
ABIA
- Index of South and Southeast Asian Art and Archaeology
·
Bibliography
of Arabic Books Online
·
Bibliography
of Slavic Linguistics
·
Book
History Online
·
Index
Buddhicus Online
·
Index
Islamicus
·
Index
to the Study of Religions
·
Linguistic
Bibliography
·
Nag
Hammadi Bibliography Online
·
The
Boston College Jesuit Bibliography
·
The
International Aristotle Bibliography
Bir soru: Webde veritabanı, html, pdf ve doc
formatındaki konu kaynakçalarının durumu nedir…
4/ Dünyada
basılı kaynakça sayısının azalmasını ve Google üzerinde ‘bibliography’
aramasının çok azalmasını 42 yılını kaynakça hazırlamaya idealist bir
yaklaşımla adamış bir insan olarak duygusal düşünerek anlayamıyorum… Yine de
sistematik düşünülerek bunun nedenleri araştırılmalıdır.
Bakın
online veritabanlarına dayalı yayın aramalarına ilişkin aleyhte görüşler de
var:
·
“Online
tam metin veritabanlarının yayın türü kapsamı dardır. "Veritabanları
kapsamında olmayan kaynaklardan (örneğin kitaplar, hükümet dokümanları,
konferans işlemleri, tezler, birincil kaynaklar, vb. bölümler) değerli bilgiler
içerebilirler." (mta)
·
“Deneyimli
araştırmacılar bile arama motorlarını her zaman etkili bir şekilde kullanmazlar
ve ilgili kaynakları kaçırırlar.” (mta)
·
Bir
kaynak araması yapmak için sadece online veritabanları yeterli midir?
Kaynakçalar dar bir konuda ilgili kaynakları geniş bir çerçevede sunduklarından
araştırmacılara daha da faydalı olabilirler.
Gelinen
durumda özel konular hakkındaki tam metin veritabanları ile derinlemesine
sondajlarla hazırlanmış kaynakçaları karşılaştıran en azından makalelere
ihtiyaç var.
Akademik
veri tabanları büyük oranda genel bir uzmanlık konusunda (alanında) akademik
dergilerdeki makaleleri ve sempozyum bildirilerini sisteme kaydederler.
Hedefleri akademisyenler olunca bu dar çerçeveyi anlamak mümkün.
Çözümün
halkalarından birisini geleneksel konu kaynakçasının yayın türleri bakımından
zenginleştirilmesi olarak görüyoruz.
5/
Basılı
kaynakçaların sayısının azalmasının sebeplerinden birisi de bunların
yayınlandıkları anda güncelliklerini yitirmeleri, akademik veritabanlarının
tercih edilmeleri de genel kapsamlı ve yayın türlerinde derinleşmemiş olsalar
da güncelliklerinden kaynaklanabilir.
Alt
uzmanlık konularında kaynakçaların webde veritabanı olarak yayınlanmaları ve
her gün güncellenen bir yapıya sahip olmaları basılı kaynakça alanında yaşanan
azalmayı tersine çevirebilir.
Kimlere Yararlı
Olabilir
Sistematik
çalışanlara,
Bilgiyi
yönetmenin öneminin farkında olanlara,
Bilgi
odaklı çalışanlara,
Mesleki,
sektörel bilgi takibinin önemine inananlara,
Kuruluşların
araştırma bölümlerine,
Sempozyumlara
bildiri hazırlayanlara,
Bilim
adamlarına,
Akademisyenlere,
Araştırmacılara,
Öğrencilere.
Akademik
dergi makalesi hazırlayanlara
Araştırma
görevlilerine. Bkz.. Araştırmacılar
Arşivcilere
(Arşivist)
Avukatlara
Belgeselcilere
Bibliyofillere
Bilim
adamlarına
Bilimsel
araştırma hazırlayanlara. Bkz.. Araştırmacılar
Brifing
verenlere
Danışmanlara
Dergi
makalesi hazırlayanlara
Ders
verenlere
Destek
hizmeti verenlere
Eğiticilere,
eğitmenlere (Şirketlerde içeriden ve dışarıdan verilen eğitimler)
Eleştirmenlere
Etüdcülere.
(İncelemeciler)
Hukukçulara
İncelemecilere
(Etüdcüler)
Kitabevlerine
Kitap
müzayedelerine katılanlara
Kitap
yazarlarına (Yazarlar)
Konferansçılara
Köşe
yazarlarına
Kronoloji
uzmanlarına
Makale
yazarlarına (Yazarlara)
Muhabirlere
Münadilere
Okutmanlara
Online
kitap satış internet sitelerine
Öğretim
üyelerine
Raportörlere
Sahaflara
Sunum
hazırlayanlara
Uzmanlara
Yazarlara
-“Mann'in
dediği gibi, yayınlanmış olan bibliyografyalar, bilgisayar veritabanlarında yer
almayan önemli çalışmalara atıflar içerdiğinden, halihazırda yapılmış olan
çalışmalara genel bir bakış elde etmenin en iyi yoludur.” (Education)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder