15 Mayıs 2020 Cuma

TAM METİN VERİ TABANLARI VARKEN, GOOGLE VARKEN NEDEN KAYNAKÇA ÖNEMLİDİR




TAM METİN VERİ TABANLARI VARKEN, GOOGLE VARKEN  NEDEN KAYNAKÇA ÖNEMLİDİR
25.8.2019

özel kaynakçaların faydasını yazarsın.
VERİTABANLARI bir konunun genel adıyla anılır. Alt başlıklarda detaya inmez. Özel kaynakçalar ise tespit ettiği yayınların sayısı bakımından öndedir.
Bu cümleyi detaylandır, özel konulu kaynakçaların önemini detaylandır. Karşılaştırmalı örnekler vermeli. Bu çok önemli. İncelenmemiş bir konu bu.
Veritabanı, dergi, kaynakça, kütüphane kataloğu vs. kaynaklarda çok sayıda tarama yapmak gerekir. Günümüzde yayın çoğalması sebebiyle taranması gereken kaynaklar da artıyor… Bunlar çok zaman alır.

-------.
What is the future of bibliography in the digital age? Because most people think of a bibliography as simply an index of citations used to locate relevant material for their research, it might be argued that the growing ubiquity of full-text search engines is making human-compiled bibliographies superfluous. I believe that this is not the case. The current digital, data-rich environment has changed research practices in fundamental ways, but this environment has not eliminated the usefulness of specialized bibliographies. The changes do, however, force us to rethink what a bibliography can and should do. We are in the midst of a wholesale transformation in the way that scholarship takes place. How knowledge has come to be produced, saved, and shared is reformulating what scholars do. The new field of digital humanities is pushing the boundaries of this information-based world, and many scholars are building extraordinary new research tools.  

Mevcut dijital, veri zengini ortam, araştırma uygulamalarını temel yöntemlerle değiştirdi, ancak bu ortam özel kaynakçaların yararlılığını ortadan kaldırmadı.


--------------------.
ALA (Amerikan Kütüphaneciler Derneği) 1990 yılından beri hala klasik formatta, veritabanı şeklinde değil, web sayfası olarak kütüphane tarihi kaynakçası yayınlıyor. 2019 yılında da yayınlamaya devam ediyor. "Birçok tam metin yayın veritabanının varlığına rağmen neden acaba halen yayınlıyor" sorusu akla geliyor...
·         Kitapların içinde yer alan bölümler veritabanlarında indekslenmemektedir.
·         Veritabanlarında bilimsel dergiler dışındaki mesleki dergiler, kültür dergileri, düşünce dergilerinin indekslenmesi, kapsanması söz konusu değildir.
·         Veritabanları bir konunun bütünü hakkındadır.
Bir konunun alt konularının her birisi için ayrı (veritabanı, veya Word/Pdf vs. dokümanı, web sayfası şeklinde ) kaynakçalar hazırlansa daha derinlemesine çalışılıp ilgili kaynakların sayısı artırılabilir.
·         Dünyada yayın sayıları ve yayın türleri çok artmıştır. Veritabanlarının artan yayın sayıları ve yayın türleri sebebiyle tama yakın tespit yapması mümkün değildir.
·         Bilgisayarların bilgi hizmetlerinde tüm ihtiyaçları çözmesi günümüzdeki şartlarda mümkün değildir. Mesela bilgisayarla anahtar kelime verme halledilememiş bir konudur.


GÜNÜMÜZDE KAYNAKÇAYA NİÇİN İHTİYAÇ VAR

Genel
Google etkeni sebebiyle kaynaklar olağanüstü artmıştır. Dağınıklığı giderme ihtiyacına hizmet veren kaynakça tekniğine artık daha çok ihtiyaç var.
Bibliyograf kaynakça hazırlarken çok sayıda kaynağı başkaları adına tarar. Örneğin “Prof. Dr. İlber Ortaylı Kaynakçası” için 400 civarında kaynak taradım. Bu yılların teknik uzmanlık bilgisiyle olmuştur. Bir konuyla ilgili yayınların listesine ihtiyaç duyanlarda bu teknik uzmanlığın olması beklenemez, verimliliğe de aykırıdır.
2007 yılında “Sarıkamış Harekatı Kaynakçası”nı hazırlamak 2 ayımı aldı. Böylelikle bu konuda referans ihtiyacı duyanların kaynak araması yapıp zaman kaybetmelerine gerek kalmadı.
Eskiden kaynakça hazırlanırken künyeler fişlere yazılırdı. Günümüzde artık bu teknik ortadan kalkmıştır. Kaynakça internet yardımıyla daha kolaylıkla hazırlanabilir. Yeter ki çok sayıda kaynakta arama yapma sabrı bıkmadan gösterilebilsin…
Toplum adına, tek kişi bütün gereken kaynakları tarar, başkalarının kendi başına ayrı ayrı taramasına gerek kalmaz.
Google üzerinde arama yapılırken bulmak adına bazen çok sayıda farklı arama terimlerini kullanmak gerekir. Kaynakça hazırlanırken bibliyograf bunları da düşünerek çalışmasını yapar. Her kullanıcı bu kadar detaya inebilir mi? “İlk Kez İş Hayatına Çalışan Olarak Başlayacaklara Öneriler” başlıklı çalışmayı yaparken ilgili yayınlara ulaşabilmek için 73 farklı anahtar kelime kullandım.
Kaynakçanın ortadan kalkması kaos doğurur.
Kaynakça ihtiyacının durumu hakkında özellikle anket araştırmaları yapılması önemlidir.
“Özetli, değerlendirmeli, seçmeli kaynakça daha çok önem kazanmıştır” görüşündeyiz ama pratikte bu tür çalışmaların artıp artmadığı konusunda veriye ihtiyaç vardır.
İnternetteki dokümanlar çığ gibi büyüdü. Bunların elenip nitelikli olanlarının sınıflandırılmış bir şekilde sunulması gerekir. İnternet sebebiyle webliography tekniği ortaya çıkmıştır. Yani internet kaynakçaya yeni bir ek yapmıştır.
Bibliyografik veri tabanları da (Ayrıca tam metin -bibliyografik veritabanları) kaynakça türlerindendir. Mesela https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tez veri tabanında 505.039 tezin künyesi mevcuttur. Bunların künyelerini bir veritabanında tutulmazsa yapılan işin bir anlamı kalmaz.
“Neden Bibliyografya ile yapılan aramalar Google aramadan Daha İyidir:
• “MLA International Bibliography, özellikle dil ve edebiyat ile ilgili 2.5 milyondan fazla kayıt içermektedir. Biyoloji veya siyaset bilimi gibi diğer disiplinlerden materyaller dahil değildir.
• Bibliyografya, internette bulunmayan yayınlar da dahil olmak üzere, dil, edebiyat, kültür ve folklor alanındaki bilimsel materyallerin en kapsamlı listesini sunmaktadır.
• Profesyonel bir indeksleme personeli ve ilgili alanlarda çalışan akademisyenler mümkün olan en doğru listeyi oluşturmak için kitap, makale koleksiyonu, dergi, bibliyografya ve elektronik yayınları inceler.
• Kapsanan malzemeler yüzlerce ülkede saygın yayıncılardan gelmektedir.
• Dizinleyiciler, kullanıcı tarafından seçilen anahtar kelimelere izin verilenden daha hassas aramalara olanak tanıyarak, konu başlıklarında kontrollü kelime kullanır.
• Her alıntı, kullanıcıların bir araştırma projesinin bir parçası olarak bir kaynakça oluşturmak için ihtiyaç duydukları bilgileri içerir.” (ade)

Türkiye
Ülkemizde bibliyografik kayıtların toplam sayısı olması gerekenin uzağındadır. Bu konuda bir istatistik bulunmamaktadır. Bu görüşümüz bir gözlemdir.
Bibliyografik kayıt eksikliğimizin sonuçlarından birisi de kaynakça alanındaki boşluklardır. Bu açık sebebiyle bizde kaynakça üretiminin çoğalması daha da önem kazanmaktadır.
Mevcut kaynakçalarımız güncel değildir, güncel sadece 10 bedelsiz kaynakçamız mevcuttur;
2/ Bandrol Alınan Kitapların Künye Bilgileri. http://www.telifhaklari.gov.tr/kitap-bandroller
3/ İlahiyat Makaleler Veritabanı. http://ktp.isam.org.tr/makaleilh/findrecords.php
4/ İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu Veritabanı http://ktp.isam.org.tr/tezilh/findrecords.php
5/ Osmanlı Edebiyatı Çalışmaları Bibliyografyası Veritabanı. http://www.osmanliedebiyati.com/
6/ Osmanlı Salnâmeleri Veri Tabanı / Ottoman Salnāme Database. http://isamveri.org/salname
7/ Sözlü Tarih Araştırmaları Veritabanı. http://www.sozlutarih.org.tr/
8/ Türk Sineması Arşiv Veritabanı. http://www.tsa.org.tr/
9/ Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi . http://turkoloji.cu.edu.tr/makale_sistem/tum_list.php
10/ TAY (Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri) Yayın Arama Makinesi – Kaynakça. http://www.tayproject.org/bib.html
Ayrıca kaynakçası hazırlanmamış çok sayıda konu bulunmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde dijital tam metin veritabanları yaygındır. Bizim gibi ülkelerde bu bakımdan eksiklik vardır. Ayrıca bibliyografik denetimin eksiklikleri söz konusudur. İndekslerde yer almayan çok yayının (özellikle makaleler) mevcudiyeti söz konusudur.
Kaynakçalar zaten dar bir kesim tarafından kullanılır. Buna rağmen hazırlanırlar.
2200 yıllık bir kültür birikimimiz vardır. İlk yazılı metnimiz MS 730 yılında vezir bilge Tonyukuk tarafından yazılan ve diktirilen Tonyukuk Yazıtıdır.  1288 yıldır yazmaktayız.
Bütün yazılı metinlerimiz itibariyle mevcudun kimlik bilgilerinin derlenmesi ve kaynakçalarda yer bulması giderilmesi gereken önemli bir eksikliktir.
Ek 5’deki yayın türleri kapsamında yayınlanmış tüm eserlerin konulara göre ayrı ayrı hazırlanmış kaynakçalar bakımından çok eksiğimiz vardır. Dağınıklık düzensizlik mevcuttur, kaynakça eksikliğimiz büyüktür.
Hal bu iken kaynakçaya artık gerek olmadığını söylemek sorgulanmamış büyük bir ezberidir.
Bu, konu hakkında derinlemesine bilgi ve tecrübesi olmayanların görüşüdür.
Günümüzde kaynakçaların faydası azalmış olsaydı tam metin bibliyografik veritabanları gelişemezdi. Bunlar da kaynakça (bibliyografya) olarak görüyoruz çünkü yayın kimliklerini de (Yazar, makale adı, dergi adı, cilt, sayı, sayfa) içermektedir.
Bu kadar konular itibariyle genel çok sayıda veritabanı olmasına rağmen alt konularda konu ve kişi bibliyografyası hazırlamak buralarda hazırlanacak çalışmalar daha fazla bibliyografik bilgi içereceğinden daha faydalıdır.
Günümüzde çok sayıda konuya ilişkin genel veritabanı ve yayın türü olması sebebiyle kişilerin bu kaynaklarda arama yapmaları ve yol almaları kolay değildir. Konularla ilgili kaynakça yapmanın önemi yanında, tek bir konuda mevcut kaynak havuzlarının (kaynakları içeren yayın kaynakları. Mesela İlahiyat Kaynakçası hazırlanacaksa bir kaynak örneği: İSAM Kütüphanesi. http://ktp.isam.org.tr/ ) listesini yapmak da önemlidir. Bunları da esasen kaynakça çalışması olarak nitelendirmek gerekir.
"Kaynakça artık işe yaramaz" sorgulanmamış bir ezberidir. (Ülkemizdeki sorgulanmamış ezberler konusunda eski bakanlarımızdan Tınaz Titiz’in liderliğinde hazırlanmış örnek bir çalışma: http://www.ezberkaliplarinisorgula.com/ )
Yurtdışında gelişmiş ülkelerde internette abone olunabilen çok sayıda bibliyografik veri tabanları mevcut. Bizde ise bibliyografik veri tabanları yukarıda değindiğimiz gibi az sayıda, kitaplar için derleme kaçaklarımız hatırı sayılır bir oranda (Bibliyografik kontrol sorunlu).
Doğu toplumuyuz ve göçebelik geçmişimiz davranışlarımızı etkiliyor… Bu konuda ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler Prof. Dr. Erol Göka’nın Türk’ün Göçebe Ruhu adlı kitabına bakabilirler. Bu tür toplumların temel özelliklerinden birisi de, sözel kültüre dayalı olma, konuların derinine inmeme, yüzeysel kalma, sistematik bakış açısına sahip olmama şeklinde kendisini gösteriyor. Uzun vadede bu özelliklerimizin kaybolması beklenir. Kaynakça alanının gelişmesi ve ilgi görmesi bu sürece katkıda bulunabilir. Çünkü kaynakça detaya inmek isteyenlere de hizmet etmektedir.

 

Ülkemizde Kaynakçanın Önemi Konusundaki Literatür

Ağaoğlu, Bülent: Bibliyografyanın felsefesi ve önemi. İçinde: Sistematik Türkiye Turizm İşletmeciliği Bibliyografyası 1929-1984. İstanbul, Turing, 1985. 11-12ss.
Ahmed Muhtar Paşa: “Kısım: 1. Ahvalname-i Müellefat-ı Topçıyan”. İçinde: Ahvalname-i Müellefat-ı Askeriye-i Osmaniye. İstanbul: Tahir Bey Mat. 1316. 1-18ss.
Ahmed Muhtar Paşa: “Medhal”. İçinde: Özçakır, Zuhal: Bibliyografyanın önemi ve Ahmet Muhtar Paşa. (Basılmamış mezuniyet tezi, İÜ Edebiyat Fak. Kütüphanecilik Bölümü). İstanbul 1982. 33-45ss. 
Baydur, Gülbün : Milli kütüphanelerin bibliyografik fonksiyonları. Türk Kütüphaneciler Derneği 40. yıl Kütüphanecilik Kurultayı [1989: Ankara]. - Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 1990. - 127-133. ss.1
Can, Mustafa: "Niçin bibliyografya". İçinde: Tanzimat Dönemi süreli yayınlarından edebi dergilerle gazetelerdeki yazıların toplu bibliyografyası. Doktora tezi, Selçuk Üniv. 1992. xxvı-xxvıı ss. http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/mustafaikdambasiret%20vb.%20gazete%20makaleleri%20indeksi.pdf
Ersoy, Osman: Eleştirmeli bibliyografyanın önemi. İçinde: Kütüphaneciliğimizde 40 Yıl . Ankara: Türk Kütüphaneciler Demeği, 1998. 344-345ss.
Hızlan, Doğan: Hızlan, Doğan: Araştırmacıların Can Yoldaşı Bibliyografyadır. Hürriyet, 01.11.2000, 33.S.
Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü : Tarihçe amaç ve görevler, sunulan hizmetler, enstitü hizmetlerinden nasıl yararlanılır? Ankara : Milli Kütüphane, 1972 20 s. ; 24 cm İngilizce özet var.
Özçakır, Zuhal: Bibliyografyanın önemi ve Ahmet Muhtar Paşa . (Basılmamış mezuniyet tezi, İÜ Edebiyat Fak. Kütüphanecilik Bölümü). İstanbul 1982. 50 y. 18 plânş.
Üngör, Ethem Ruhi: Musiki Eğitimimizde Görülmeyen 'Bibliyografya (Yayın-Bilim) Dersi'nin Önemi ve Düşünceler. İstanbul, 1984. Musiki Mecmuası, XXXVII. cilt, 405. sayı, 25-30. sayfa
Üngör, Ethem Ruhi:Musiki Eğitimimizde Görülmeyen 'Bibliyografya (Yayin-Bilim) Dersi'nin' Önemi ve Düşünceler. İzmir, 1984. Musıki ve Nota, 2. cilt, 18. sayı, 35-36. sayfa
Yazıcı, Mustafa : "Bibliyografya ve Kataloglamanın Önemi ve Türkiye'de Basılan İlk Kitap". Turizm, 14 (112/113), 9/10, 1970, 6. s.
Yazıcı, Mustafa: "Bibliyografya ve Kataloglamanın Önemi". Türk Birliği, 4 (45), 12.1969, 24-26 as.

Kaynakça Etkinliği Azaldı Mı

Kaynakça yüzyıllara dayanan büyük bir gelenektir.
Worldcat üzerinde konu=bibliography aramasının sonucu 785.589’dur.
Bunların arasında Türkçe olanlar 1835 adettir. Şahsi çalışmamız Türkiye Kaynakçalar Bilgi Bankası’nda yaklaşık 22 bin kayıt olduğunu dikkate alırsak Worldcat’te kayıtların eksik olduğunu iddia edip kayıt sayısının mesela en azından 1 milyon olduğunu öne sürebiliriz. Çünkü Yayın türü sayısı artmıştır. Yayın sayıları da çoğalmıştır.
Bu kadar kaynakça sayısı onun fayda ve öneminden kaynaklanmaktadır.
Google’da bibliography aramasının 2004 yılından 2017’ye kadar olan dağılımı:



2004                               2008                             2012                       2017

Boun.edu.tr Su: bibliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1958-1967: 6861
1968-1977: 11.519
1978-1987: 15.366
1988-1997: 21.374
1998-2007: 27.179
2008-2017: 27.694
Worldcat, su:bibliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1958-1967: 81.047
1968-1977: 130.765
1978-1987: 140.228
1988-1997: 114.704
1998-2007: 78.799
2008-2017: 48.274
Loc.gov konu=biliography aramasının 10 yıllık sonuçları (adet)
1978-1987: 32.287
1988-1997: 25.477
1998-2007: 14.661
2008-2017: 8166


2019 (27)
2018 (513)
2017 (570)
2016 (500)
2015 (476)
2014 (489)
2013 (469)
2012 (394)
2011 (392)
2010 (384)
2009 (402)
2008 (402)
2007 (432)
2006 (387)
2005 (350)
2004 (345)
2003 (357)
2002 (358)
2001 (353)
2000 (246)
1999 (183)
1998 (215)
1997 (251)
1996 (260)
1995 (288)


LISTA (Library, Information Science & Technology Abstracts).
Subject=Bibliography araması sonuçları;
1988-1997 (2214)
1998-2007 (2994)
2008-2017 (2364)
Yukarıdaki 5 tablodan Kongre Kütüphanesi istatistiğini baz alırsak kaynakça kitaplarının sayısında önemli bir azalma göze çapmaktadır.
Aslında kaynakça etkinliği azalmıyor fakat sunumu biçim değiştiriyor.
Kaynakçanın yapısında yayın kimliklerinin kaydedilmesi vardır. Veritabanlarında da bibliyografik kimlik bilgileri kaydediliyor.
Artık kaynakçayı sadece basılı kaynakça ile sınırlamamak gerekiyor. Ayrıca 90’lı yıllarda elektronik veritabanlarına “Bibliyografik Veritabanları” deniliyordu. 2000’li yıllarda “Tam metin veritabanlarına” geçilmesi kaynakça etkinliğinin varlığını sürdürmesi anlamına gelir. Çünkü bunların da üzerinde bibliyografik künyelerin depolandığı bir veri yapısı bulunmaktadır.
Tahminimiz veritabanı yazılımlarına künye yüklemesiyle oluşan kaynakçaların sayısının çok arttığı yönündedir. Bu gelişme basılı kaynakçaların sayısını azaltmış olabilir.
Kütüphanelerin (genel ve ihtisas) online katalogları da kaynakça ihtiyacı yönünden taleplere cevap veriyor.
Veritabanı yazılımlarında yer alan kaynakçalar hakkında durumu açıklayan yayınlara ihtiyacımız var.
Gözlemimiz odur ki, ülkemizde akademik dergilerde makale olarak yayınlanan yeni kaynakçaların sayısı artmaktadır. Sebeplerinden birisi üniversitelerimizin sayısının artmasıdır. 80’lerin başında yaklaşık 30 olan üniversite sayısı günümüzde 206’dır.

YENİ TANIM

Kaynakça yayınların listesidir. Yayınların kimlik bilgilerini içerir.
Sunumu:
Klasik biçimde: Kitap, makale, çoğaltma.
Yeni biçimler: Veritabanı, cd.
Yayınlara ilişkin kimlik bilgilerini kaydeden tüm tam metin veritabanları, online kütüphane katalogları, bibliyografik veritabanları, online kitap satış web sitelerinin kitap veritabanları da kaynakçadır. Bunların hepsi bibliyografik kimlik de içerirler.
Yeni kaynakça biçimlerinde mevcut olan sorgulama zenginliği klasik kaynakça sunumlarına göre ileri imkanlar içermektedir.
Önemli olan eskiden beri yayın bilgisini kaydetmekti. Geçmişte bunlar kitap makale, çoğaltma vs. olarak yayınlanıyordu. Günümüzde yayın sayıları eskisine göre çok artmıştır. Yayın kimlik bilgileri çoğunlukla veritabanlarına kaydedilmektedir.
Konu veritabanına olsun online kütüphane kataloğuna olsun kaydedilen yayınların kimlik bilgileri zengin arama imkanlarıyla kullanıcının ekranına gelmektedir.
Artık kaynakça sadece basılı kitap ve makaleler listesi ile sınırlı değildir. Online veritabanları da tam metin+bibliyografik veritabanları da sunum olarak kaynakça hizmeti görmektedir.
Kaynakçanın öldüğünü, kaynakçaya ihtiyacın azaldığını söylemek konu hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmamanın bir sonucu olsa gerek. Kaynakça etkinliği azalmamış aksine çoğalmıştır.
Kaynakça biçim değiştirmiştir, devam etmektedir.
Ayrıca basılı olarak veya webde pdf dosyası olarak veya bibliyografik veritabanı olarak yayınlanan derinlemesine kaynakçanın fayda ve önemi, kaynakçanın önemi azaldı diyenlere cevaptır. Tabii mevcut kaynakçalar içerisinde derinlemesine hazırlanmışların oranı nedir, durumu nedir konusu da cevap bekleyen bir sorudur.
Basılı kaynakça konusunda durum ülkeden ülkeye değişir. Kültürümüzde yazılmamış, hakkında eser verilmemiş çok konu var. Yayınlarımızın sayısı da artıyor ve konulara göre hazırlanmış ve güncellenen bibliyografik veritabanları yok denecek kadar az.
Dünyada veri tabanları 90’larda başladı. 1998’de Google ortaya çıktı. Dünyada bu gelişmeler yaşanırken yayın türleri ve yayın sayıları da çoğaldı.
Kaynakça boşluklarımız eskiden beri vardı. Günümüzde daha da büyüdü.
Tam metin veri tabanları akademik kullanıcılara hitap etmektedir. Bu kullanıcılar dışında kalan başka bir kullanıcı dünyası bulunmaktadır. Bu kullanıcıların akademik veritabanları ile ilişkisi çok yoğun olmasa gerek.
Üniversitelerde görevli olanlar dışındaki kullanıcıların akademik tam metin veri tabanlarına ayrıca bibliyografik veritabanlarına erişmeleri hiç kolay değildir.
Bu bakımdan da açık erişimli web kaynakçaları ve basılı kaynakçalar bir ihtiyaçtır.

Çözüm

1/Çözüm kaynakçayı göz ardı etmeden bütün imkanları kullanmaktan geçebilir. Bir konuda yayına ihtiyaç duyulduğunda kaynakçanın farklı biçimlerini birlikte taramak önemlidir: Online kütüphane katalogları, online kitap satıcılarının katalogları, bibliyografik veritabanları, tam metin veri tabanları, basılı kaynakçalar ve webdeki pdf vs. formlardaki kaynakçalar.
2/Kaynakça konusunda yeni bir yaklaşıma, açılıma ve anlayışa ihtiyaç vardır.
Ülkemize internet 1993 yılında geldi. İnternette gazetelerin yayınlanmaya başlamasının başlangıcı 1996 yılına denk gelir.
Dünyada internet başlamamışken kaynakçalar klasik usullerle hazırlanıyordu. Yayın türleri ve sayıları günümüzdeki kadar çoğalmamıştı. Dar kapsamlı, kapalı bir kaynakça hazırlama süreci yaşanıyordu.
Günümüzde yayın kimliklerini depolayan açık ve abonelik sistemiyle çalışan veritabanlarının sayısı çok artmıştır. Eskiden ulusal kaynakçayı ve konunun dergilerini ve kütüphanelerini tarayarak kaynakça yapabiliyordunuz. Fakat günümüzde kaynakça hazırlarken kaliteli kaynakça yapılmak isteniyorsa sabrı ve çalışkanlığı, ayrılan zamanı eskisine göre çoğaltmak gerekiyor.
Kaynakçalar web ortamında veri tabanı üzerinde veya pdf dosyası şeklinde yayınlanmak üzere geniş, derinlemesine taramalar yapılarak hazırlanmalı ve her gün güncelleştirilmelidir. İlla basılması şart değil. Derinlemesine taramalar ile kaynakça hazırlanması dünyada henüz yaygınlaşmamış bir yöntemdir.
Derinlemesine taramalar yapmak:
Derinlemesine kaynakça hazırlamak hele günümüzün çoğalan yayın türleri ve yayın sayıları ortamında kolay değildir. Fakat zorlukların üzerine gidilirse mümkün olacaktır. Bu zorluk klasik bibliyograf yaklaşımıyla aşılamaz. Araştırmacı özellikte bibliyograflar ile engeller aşılabilir. Çünkü araştırmacı bibliyograf daha detaylı düşünür, zihninde daha fazla sorular sorarak ilerler, kaynakçayı ilmek ilmek işler.
Derinlemesine taramalar yapmak;
a) Seçilen konu için açık ve abonelikli veritabanlarından taranması gerekenleri seçip üzerinde çalışmaktır. Kişinin karşısına çok sayıda veritabanı çıkacaktır. Bu çok önemli bir imkandır. Taranacak bu tür kaynakların listesi geniş olmalıdır. Dar kapsamlı olursa derinlemesine sondajlarla hazırlanmış kaliteli kaynakça hedefine varılamaz.
Örnek olarak “İlber Ortaylı Kaynakçası”nı hazırlarken 400 ayrı kaynağı taramıştık. “Eyüpsultan Bibliyografyası”’nı inşa etme sürecinde de 600 ayrı arama yapmıştık.
Kendi 42 yıllık tecrübemizden edindiğimiz; yüzlerce kaynağa, yüzlerce arama yapmaya dayalı derinlemesine sondajlı kaynakça hazırlama tekniğinin önemine inanıyoruz.
Bu teknik dünyada az sayıda kullanılıyor olabilir. Bu konudaki mevcut durumun ortaya konulması çok önemli olsa gerek. Özellikle konu ve şahıs kaynakçalarında uygulanması elzemdir.
Yine de rastladığımız bir örneği paylaşmak isteriz;
“ERIC, ABD Eğitim Bakanlığı'nın diğer federal departmanları tarafından üretilen veya finanse edilen çalışma dahil olmak üzere çok çeşitli günlük dışı kaynakları endeksler; devlet veya yerel ajanslar; üniversiteye bağlı programlar; politika örgütleri; araştırma ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar, eyalet ve bölge araştırma büroları; federal teknik yardım sağlayıcıları; Profesyonel kuruluşlar; uluslararası veya yabancı kuruluşlar; kitap yayıncıları; ticari yayıncılar; kurumsal depolar; ve kullanıcı gönderimleri.
ERIC'de endeksli olan gri literatür ve kitap kaynakları aşağıda listelenmiştir. Herhangi bir kaynak için kayıtların kullanılabilirliği yayıncı tarafından sağlanan içeriğe bağlıdır.” (https://eric.ed.gov/?nonjournals) denilerek 822 kuruluşun adı listelenmiştir.
b) Kitapları seçerek içinde yer alan ilgili bölümleri tespit etmektir.
c) Hedef olarak sadece kitap, makale ve tezleri değil çoğalan yayın türlerinden ilgili olabilecekleri de dikkate almaktır. (Bkz.: Ek 5)
d) Geniş bir dergi tarama listesi oluşturmaktır. Veritabanları akademik dergilerdeki makaleler üzerine ihtisaslaşmıştır. Bunun dışındaki kültür dergileri ve popüler dergiler kapsamları dışındadır. Bu dergileri de taramaktır.
e)Gri yayınları kapsama dahil etmektir.
Neticede taranan malzemelerin sayısının klasik dönemdeki taranan malzeme sayısına göre çok daha fazla olması hedeflenmelidir.
3/ Genel konular yerine alt konularda yapılacak kaynakça çalışmaları daha verimli sonuçlara yol açacaktır. Genel çalışmalar çok zaman alacaktır ve derinleşmesi de bu sebeple mümkün olmayacaktır. Mesela aşağıdaki konulara göre veritabanları listesinde yer alanlar ihtisas konularıdır. İhtisas konularının alt konularında uzmanlaşmamışlardır.
Konulara göre bazı veritabanları;
Konu veritabanlarının (databaselerinin) listesi konusunda bazı kaynaklar;
·         List of academic databases and search engines. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_academic_databases_and_search_engines
·         Category: Bibliographic databases and indexes – Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Bibliographic_databases_and_indexes
·         Category:Bibliographic databases – Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Bibliographic_databases
·         Specialist Bibliographic Databases. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4835589/
Biz yukarıdaki listeye eklenecek çok konu veritabanı olduğunu düşünüyoruz.
Genel uzmanlık alanlarında bazı kaynakçalar;
·         ERIC. https://eric.ed.gov/
·         FAO. http://www.fao.org/documents/search/en/
·         Directory of Open Access Journals – http://www.doaj.org
Alt konularda ise kaynak tespiti bakımdan derine inme yani taramaları çoğaltma imkanı vardır.
Başka bir çözüm bibliyograf yetiştirilmesi ve onlara derinlemesine kaynakça hazırlatılmasıdır. Bibliyograf sayısı azdır. Derinlemesine kaynakça hazırlayacak yetişmiş insan sayısı ise çok azdır.
Kaynakça sayısını nasıl artırabiliriz, kaynakça boşluklarını nasıl doldurabiliriz konularında yeni düşünceler üretilmesi önemlidir.
Bazı alt konularda online konu veritabanları;
·         The Collection of Computer Science Bibliographies. (Journal Articles. Conference Papers. Technical Reports). https://liinwww.ira.uka.de/bibliography/
·         MLA International Bibliography with Full Text
·         MLA International Bibliography
·         Bibliography of Asian Studies
·         Bibliography of Native North Americans
·         American Bibliography of Slavic & Eastern European Studies
·         International Bibliography of Theatre & Dance with Full Text
·         Canadian Literary Centre
·         History of Science, Technology and Medicine
·         Index Islamicus
·         Women's Studies International
·         RILM Abstracts of Music Literature (1967-Present Only)
·         RILM Abstracts of Music Literature
·         Middle Eastern & Central Asian Studies
·         BIOSIS Previews
·         ABIA - Index of South and Southeast Asian Art and Archaeology
·         Bibliography of Arabic Books Online
·         Bibliography of Slavic Linguistics
·         Book History Online
·         Index Buddhicus Online
·         Index Islamicus
·         Index to the Study of Religions
·         Linguistic Bibliography
·         Nag Hammadi Bibliography Online
·         The Boston College Jesuit Bibliography
·         The International Aristotle Bibliography
Bir soru: Webde veritabanı, html, pdf ve doc formatındaki konu kaynakçalarının durumu nedir…
4/ Dünyada basılı kaynakça sayısının azalmasını ve Google üzerinde ‘bibliography’ aramasının çok azalmasını 42 yılını kaynakça hazırlamaya idealist bir yaklaşımla adamış bir insan olarak duygusal düşünerek anlayamıyorum… Yine de sistematik düşünülerek bunun nedenleri araştırılmalıdır.
Bakın online veritabanlarına dayalı yayın aramalarına ilişkin aleyhte görüşler de var:
·         “Online tam metin veritabanlarının yayın türü kapsamı dardır. "Veritabanları kapsamında olmayan kaynaklardan (örneğin kitaplar, hükümet dokümanları, konferans işlemleri, tezler, birincil kaynaklar, vb. bölümler) değerli bilgiler içerebilirler." (mta)
·         “Deneyimli araştırmacılar bile arama motorlarını her zaman etkili bir şekilde kullanmazlar ve ilgili kaynakları kaçırırlar.” (mta)
·         Bir kaynak araması yapmak için sadece online veritabanları yeterli midir? Kaynakçalar dar bir konuda ilgili kaynakları geniş bir çerçevede sunduklarından araştırmacılara daha da faydalı olabilirler. 
Gelinen durumda özel konular hakkındaki tam metin veritabanları ile derinlemesine sondajlarla hazırlanmış kaynakçaları karşılaştıran en azından makalelere ihtiyaç var.
Akademik veri tabanları büyük oranda genel bir uzmanlık konusunda (alanında) akademik dergilerdeki makaleleri ve sempozyum bildirilerini sisteme kaydederler. Hedefleri akademisyenler olunca bu dar çerçeveyi anlamak mümkün.
Çözümün halkalarından birisini geleneksel konu kaynakçasının yayın türleri bakımından zenginleştirilmesi olarak görüyoruz.
5/ Basılı kaynakçaların sayısının azalmasının sebeplerinden birisi de bunların yayınlandıkları anda güncelliklerini yitirmeleri, akademik veritabanlarının tercih edilmeleri de genel kapsamlı ve yayın türlerinde derinleşmemiş olsalar da güncelliklerinden kaynaklanabilir.
Alt uzmanlık konularında kaynakçaların webde veritabanı olarak yayınlanmaları ve her gün güncellenen bir yapıya sahip olmaları basılı kaynakça alanında yaşanan azalmayı tersine çevirebilir.

Kimlere Yararlı Olabilir

Sistematik çalışanlara,
Bilgiyi yönetmenin öneminin farkında olanlara,
Bilgi odaklı çalışanlara,
Mesleki, sektörel bilgi takibinin önemine inananlara,
Kuruluşların araştırma bölümlerine,
Sempozyumlara bildiri hazırlayanlara,
Bilim adamlarına,
Akademisyenlere,
Araştırmacılara,
Öğrencilere.
Akademik dergi makalesi hazırlayanlara
Araştırma görevlilerine. Bkz.. Araştırmacılar
Arşivcilere (Arşivist)
Avukatlara
Belgeselcilere
Bibliyofillere
Bilim adamlarına
Bilimsel araştırma hazırlayanlara. Bkz.. Araştırmacılar
Brifing verenlere
Danışmanlara
Dergi makalesi hazırlayanlara
Ders verenlere
Destek hizmeti verenlere
Eğiticilere, eğitmenlere (Şirketlerde içeriden ve dışarıdan verilen eğitimler)
Eleştirmenlere
Etüdcülere. (İncelemeciler)
Hukukçulara
İncelemecilere (Etüdcüler)
Kitabevlerine
Kitap müzayedelerine katılanlara
Kitap yazarlarına (Yazarlar)
Konferansçılara
Köşe yazarlarına
Kronoloji uzmanlarına
Makale yazarlarına (Yazarlara)
Muhabirlere
Münadilere
Okutmanlara
Online kitap satış internet sitelerine
Öğretim üyelerine
Raportörlere
Sahaflara
Sunum hazırlayanlara
Uzmanlara
Yazarlara


-“Mann'in dediği gibi, yayınlanmış olan bibliyografyalar, bilgisayar veritabanlarında yer almayan önemli çalışmalara atıflar içerdiğinden, halihazırda yapılmış olan çalışmalara genel bir bakış elde etmenin en iyi yoludur.” (Education)


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder