Fatih Sultan Mehmet’te Bilgi-Öğrenme Sevgisi

 

Fatih Sultan Mehmet’te Bilgi-Öğrenme Sevgisi

Derleyen: Bülent Ağaoğlu

Meraklı - Bilgiye Değer Veren, Sistematik Çalışan, Öğrenme Tutkusu

 

A.Süheyl Ünver = “Fâtih, âkli (Tıp, Tabii ve Felsefi) ilimlere bilhassa merakı vardır.”. (A.Süheyl Ünver, 16.04.2016). A.Süheyl Ünver: İlim Ve Sanat Tarihimizde Fatih Sultan Mehmed. 16.04.2016. https://www.altayli.net/ilim-ve-sanat-tarihimizde-fatih-sultan-mehmed.html

A.Süheyl Ünver = “Fâtih’in müspet ilimlere merakının, o zaman Garpta temasta bulunduğu memleketlerce bilindiği muhakkaktır.” (A.Süheyl Ünver, 16.04.2016). A.Süheyl Ünver: İlim Ve Sanat Tarihimizde Fatih Sultan Mehmed. 16.04.2016. https://www.altayli.net/ilim-ve-sanat-tarihimizde-fatih-sultan-mehmed.html

A.Süheyl Ünver = “İstanbul fethine kadar medreselerimizde ancak nakli “şer’i” ilimler öğretilirdi. Lâkin Fâtih, çocukluğundan beri inkişaf eden araştırıcı kafası ile akli “fenni-scientifique,” ilimlere merak sardırmıştır.” (A.Süheyl Ünver, 16.04.2016). A.Süheyl Ünver: İlim Ve Sanat Tarihimizde Fatih Sultan Mehmed. 16.04.2016. https://www.altayli.net/ilim-ve-sanat-tarihimizde-fatih-sultan-mehmed.html

Halil İnalcık = “Büyük İskender, Augustus, Konstantin ve Theodosious gibi hükümdarların yaşamını inceler; onları geçmek daha geniş bir ülke yapmak için her türlü vasıtayı arar, sürekli incelemeler yapar. Fatih'in bilim hazırlığı harikuladedir, (…)”. (Halil İnalcık, 2019, 500). Halil İnalcık: Fatih Sultan Mehemmed Han. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.

Heath W. Lowry = “Tam bir Rönesans adamı yani. Sadece harp teknolojilerine değil, her şeye meraklı. Meşhur İtalyan ressam Bellini ile ilişkisi çok meşhur zaten…”. (Heath W. Lowry, 2014). Heath W. Lowry ile yapılan röportaj. = “Fâtih 10 sene daha tahtta kalsaydı hepimiz Müslüman olacaktık”. Derin Tarih, Mayıs 2014. https://www.gzt.com/derin-tarih/ftih-10-sene-daha-tahtta-kalsaydi-hepimiz-musluman-olacaktik-3660632

İlber Ortaylı = “Fatih kadar İtalya'yı ve İtalyan kültürünü tanıyan ve bilen ikinci bir Osmanlı hükümdarı yoktur. Bırakın Osmanlı hükümdarlarını ne Doğuda ne de Batıda hiçbir hükümdar Fatih kadar bu kültürü ve dünyayı tanımamıştır, bununla birlikte o çok iyi tanıdığı dünyanın ekonomisini çökertip kökünü eriten de aslında Fatih Sultan Mehmet'tir.” (İlber Ortaylı, 2017, 179). İlber Ortaylı: Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik, 2017.

İlber Ortaylı = “Fatih, Yunanca biliyordu. İmparatorluk Balkanlar ve Anadolu’daydı ve sadece İstanbul’un fethinden sonra değil, ondan evvel de önemli miktarda Hellen tebaasının olduğu açıktı. Osmanlı sarayında Enderun bu dili de öğretiyordu ve Fatih onu iyi öğrenen biriydi. İlyada ve Büyük İskender’in fetihlerine kadar eski Yunan tarihi ve Helenizm’i öğrenme çabasındaydı. Kaynaklar dediğimiz gibi Arapça, Farsça ve Türkçe dışındadır, yani Yunancadır.”. (İlber Ortaylı, 30.05.2021). İlber Ortaylı: Doğu’nun ve Batı’nın efendisi Fatih Sultan Mehmed. 30.05.2021. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ilber-ortayli/dogunun-ve-batinin-efendisi-fatih-sultan-mehmed-41821149

İlber Ortaylı = “Halbuki Fatih Yunanca ve İtalyancayı bilmenin yanı sıra, Farsça ve Arapça kalem oynatıyor. Bu dillerin edebiyatını da iyi biliyor.”. (İlber Ortaylı, 2017, 194). İlber Ortaylı: Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik, 2017.

İlber Ortaylı = “Napoli kralı Aragonlu V. Alfonso'un büyükelçisi hükümdarına verdiği raporda, Fatih'in İtalya'nın hem tarihi hem de coğrafyası ile ilgili bütün bilgileri topladığını rapor ediyor. Sadece bu da değil, bütün efsaneleri topluyor; yani o kıtaya, Roma'ya nasıl hakim olabileceği ile ilgili tüm bilgileri toplamaya çalışıyor. Bunları müneccime sormuyor, tarih ve coğrafyadan bilgi ediniyor. 21 yaşında modern ateşli silahları kullanan bir ordunun başında bir mareşal olduğunu düşününüz. Bu, tarihte bir ilktir.” (İlber Ortaylı, 2017, 194). İlber Ortaylı: Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik, 2017.

John Freely = “Bir insanın kütüphanesine bakarak onun nasıl biri olduğunu anlayabilirsiniz bence. Fatih’in kitaplarına bakın. Bir sultanın Aristoteles’le, St. Thomas Aquinas’la ne işi olabilir? Fatih Sultan Mehmed, muhteşem bir savaşçıyla olağanüstü bir entelektüelin birleşimi. Öğrenme aşkı var bir kere. Gerçek bir Rönesans adamı. Büyük İskender’de benzer bir kişilik görebilirsiniz. Mesela Atina’yı fethettiğinde diyor ki “Tek sorun şu: Agamemnon Truva’yı ele geçirdiğinde onu meşhur edecek bir Homeros vardı. Benim ise bir Homeros’um yok.” Çok etkileyici değil mi?”. .” ( John Freely, 23.01.2011). John Freely: = “Ne Türkler ne de Batılılar Fatih’in kıymetini biliyor”. 23.01.2011. https://www.milliyet.com.tr/pazar/ne-turkler-ne-de-batililar-fatih-in-kiymetini-biliyor-1342851  

John Freely = “Dünya coğrafyası ve savaş sanatı kadar şevkle ve zevkle incelediği bir konu yoktur; hükmetme arzusu ile yanar, ama üstlendiği işi araştırırken basiretlidir.”. (John Freely, 2010). John Freely: Büyük Türk: İki denizin hakimi Fatih Sultan Mehmet. İstanbul: Doğan Kitap, 2010. https://1000kitap.com/gonderi/39547200

Paul Wittek = “Her şeyi öğrenmek isteyen zeki bir araştırıcıydı. Sefahati yoktu, nefsine hâkim ve uyanıktı. Soğuğa, sıcağa, açlığa, susuzluğa ve yorgunluğa karşı dayanıklıydı.” (Feth-i Mübîn, Paul Wittek, İ.E. Dergisi, II. 1956)

Ali Kuşat = “Gerek yerli gerekse yabancı kaynaklarda, her şeyi öğrenmek isteyen, her şeyi araştırarak karar veren, oldukça dindar, adaletli, çok akıllı, cesaretli, idrak ve sezgi kabiliyeti yüksek, bilim adamları ve şairlere önem veren ve onları koruyan, ihtiraslı, kendine güveni oldukça yüksek bir pâdişah olarak nitelendirilen Fâtih Sultan Mehmet, tarihin kaydettiği büyük liderlerden birisidir.” (Ali Kuşat, 2003, 137). Ali Kuşat: Fatih Sultan Mehmet’in Kişiliği Ve Fetihteki Rolü (Psikanalitik Bir Yaklaşım). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı : 14 Yıl : 2003/1 (131-148 s.). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/219244

Fahri Kayadibi = “İtalyan Langusto, Fatih'i anlatırken "Şiddetli bir öğrenme ihtirasına sahip ve âlicenaptır" (15) der.” (Fahri Kayadibi, 2003, 6). Fahri Kayadibi: Fatih Sultan Mehmet Döneminde Eğitim ve Bilim, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat], 2003, sayı: 8, s. 1-18. http://isamveri.org/pdfdrg/D02370/2003_8/2003_8_KAYADIBIF.pdf

Fatih Kılıçkaya = “Fatih Sultan Mehmed bilindiği gibi Osmanlı padişahları içerisinde öğrenmeye en meraklı olandır.” (Fatih Kılıçkaya, 2021, 25). Fatih Kılıçkaya: 15. Yüzyıl Sultan Şairlerinde Din Ve Tasavvuf (Muradî, Avnî, Adlî, Harimî, Cem Sultan) (Yüksek Lisâns Tezi). 2021. https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/21826/1/Fatih_KILI%C3%87KAYA.pdf

Hakan Kırkoğlu = “Fatih Sultan Mehmed’in kişiliğini yansıtan diğer göstergelerden birisi de, O’nun çok yönlü, meraklı, yeni diller öğrenmeye önem veren ve aynı anda birden fazla şeyle ilgilenebilen bir yanı olması. Haritasında İkizler burcunda yer alan Jüpiter (Jüpiter: genişleme, öğrenme, zenginleşme) kimi zaman ikilem de yaratabilecek geniş ilgi alanlarına işaret etmesi.”. (Hakan Kırkoğlu, t.y.) https://www.hakankirkoglu.com/c/haber.asp?id=465&k=Astrolojik_Portre:_Fatih_Sultan_Mehmet

Mustafa Bektaşoğlu = “Şer’î ve müspet ilimlerde, edebiyatta, tarihte, coğrafyada ileri derecede bilgisi olan Fatih, aynı ihtimam ve dikkati Türk sanatı için de göstermiştir.” (Mustafa Bektaşoğlu, 1.5.2008). Mustafa Bektaşoğlu: Fatih ve sanat. Diyanet Aylık Dergi, (209), 1.5.2008. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=11088  

Mustafa Ozan = “Bunun yanında İtalyan kültürüne de büyük bir merakı vardı. İtalyan kültürüne dair bilgiler öğrenmeye çalışır ve bu kültürü beğenirdi.”. (Mustafa Ozan, 24.04.2021). Mustafa Ozan: Osmanlı İmparatorluğu'nda 2. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) Devri: İstanbul'un Fethi ve Fatihi. 24.04.2021. https://evrimagaci.org/osmanli-imparatorlugunda-2-mehmet-fatih-sultan-mehmet-devri-istanbulun-fethi-ve-fatihi-10364

Mücahit Türetken = “Devrinin büyük alimleri Molla Hüsrev, Molla Gürani, Molla Yegan, Hızır Bey ve Hocazade Muslihuddin'den ders alan Fatih Sultan Mehmet, merak ettiği alanlarda da uzman kişileri getirtip özel eğitim aldı. Birçok dil bilen Fatih Sultan Mehmet, matematik, coğrafya, astronomi, fizik gibi pek çok farklı disiplinde de bilgi sahibiydi.”. (Mücahit Türetken, 03.05.2022). Mücahit Türetken: Entelektüel bir hükümdar: Fatih Sultan Mehmet. 03.05.2022.  https://www.aa.com.tr/tr/gundem/entelektuel-bir-hukumdar-fatih-sultan-mehmet/2578499

Mücahit Türetken = “Fatih'in merak sahibi bir sultan olarak her şeyi öğrenmek istediğini belirten İpşirli, "Mesela hükümdar olduğu zaman Hristiyanlık inancının ne olduğunu öğrenmek istiyor.”. (Mücahit Türetken, 03.05.2022). Mücahit Türetken: Entelektüel bir hükümdar: Fatih Sultan Mehmet. 03.05.2022.  https://www.aa.com.tr/tr/gundem/entelektuel-bir-hukumdar-fatih-sultan-mehmet/2578499

Şükrü Özbuğday = “Kendisi de bu külliyeye gelerek zaman zaman ders dinler, talebeler arasına oturur, hocalara soru sorar ve müzakerelere katılırdı. Bu durum gerek müderrisler (öğretim elemanları) gerekse tullâb (öğrenciler) arasında büyük hoşnutluk doğurur, büyük heyecan uyandırırdı. Böylece Fatih, meraklı bir okuyucu, iyi bir araştırmacı ve dinleyici olarak tarihteki devlet adamları arasında dikkatleri üzerine çekmiştir.”. (Şükrü Özbuğday, 1.5.2000). Şükrü Özbuğday: Muhteşem Fetih. Diyanet Aylık Dergi, (113), 01.05.2000. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=25896

Uğur Alkuş = “Bilgiye açtır… doymak bilmez Fatih. İster ki dünyadaki bütün bilginler, bütün sanatkârlar imparatorluğun kalbine yerleşsin. Böyle sergüzeştin içerisinde, bir talebe gibi, her akşam doğulu ve batılı bilginlerden tarih dinler. Bilir kadim Yunan’ı, Mısır’ı, Roma’yı, İran’ı… Konuşur Sırp, Arap, Rum, Fars, hatta İtalyan ve Latin lisanlarını…”. (Uğur Alkuş, 31.05.2020). https://www.erzurumekspres.com/fatih_7126m.html

Zeki Arıkan = “Yaşamını savaşlarla geçiren Fatih, bilimsel konulara, kültürel sorunlara ve özellikle antik dünyaya karşı büyük bir ilgi duymaktan geri kalmadı.” (Zeki Arıkan, 07.2010.). Zeki Arıkan: Fatih Sultan Mehmet ve Antik Dünya. 07.2010. https://bilimveutopya.com.tr/fatih-sultan-mehmet-ve-antik-dunya

Rubil Gökdemir = “Fatih’in sınır tanımaz ölçüde bir öğrenme aşkı vardı. Coğrafyaya olan ilgisi sadece öğrenmek ve bilmek ile kalmamış, matematiksel coğrafyanın mihenk taşı olarak kabul edilen Batlamyus’un Geographiya’sında yer alan parça bölük haritaları kendisi birleştirmiş, bütün halinde yayınlatmıştır. Akdeniz’in Ege’nin Adriyatik’in bütün koylarının, burunlarının, adalarının, derinlikleri sığlıklarına kadar hakim düzeyde harita bilgisine sahipti.

Matematik bilgisi ise astronomiyi bile kavrayıp anlayabilecek düzeydeydi. ‘Matematiksel Sentez’ anlamına gelen Almagest’in 13 ciltlik Latince çevirisini defalarca okumuş ve incelemişti. Güneş sistemini, gezegenlerin yörüngelerini, güneş ve ayın hareketlerini hesaplayabilecek kadar iyi bir trigonometri seviyesinde matematik bilgisine hakimdi.

Ali Kuşçu’nun 1438 de yazdığı yıldız kataloglarını defalarca okumuştu. Tam bir mühendis kafasına da sahip olan II. Mehmet tarihte kullanılan ilk havan topunun çizimlerini de kendisi yapmıştır ve o toplar da İstanbul’un Fethi’nde kullanılmıştır.

Fatih, Topkapı Sarayında orijinal kitapların koleksiyonundan oluşan 587 eserlik bir kütüphane kurmuştu. Bu koleksiyonda Bizans dönemine ait eserler, Latince, Farsça, İtalyanca el yazmaları bulunuyordu. Bunlardan 4 tanesi Homeros’un İlyada Destanı’nı oluşturan ciltlerdi. Bugün dünyada en iyi korunabilmiş el yazmaları onun kütüphanesinde bulunan eserlerdir. Onbinlerin dönüşünün hikayesinin anlatıldığı Anabasis’in bir kopyası da onun kütüphanesinde bulunuyordu.

İlyada Destanı onu o kadar etkiledi ki yanına tarihi notları almakla görevli yardımcısı Kritovulos’u da alarak Truva’ya gitti. Kalıntılarını gezdi, denize olan konumunu, stratejik önemini yerinde gördü ve inceledi. Hatta fetihten sonra Papa II. Pius’a ‘İstanbul’un Fethini Truva’nın bir rövanşı olarak’ gördüğünü yazdı. İlgi alanı sadece bilimle, felsefeyle sınırlı değildi, edebiyata, sanata, hobilere kadar birçok konuda okur ve araştırırdı. Kütüphanesinde her alandan eserler bulunurdu.”. (Rubil Gökdemir, 30.05.2022). Rubil Gökdemir: İstanbul'un Fethi ve Fatih’i doğru anlamak! 30.05.2022. https://www.haberalp.com/istanbulun-fethi-ve-fatihi-dogru-anlamak