Felsefe neden İyonya’da başladı?

https://medyagunlugu.com/felsefe-neden-iyonyada-basladi/

Son güncelleme: 28 Nisan 2022 20:34

Medya Günlüğü

Paylaş

Halil Ocaklı (halilocakli@yahoo.com)

Antik Yunan felsefesi Sokrates öncesi, Sokrates dönemi ve Sokrates sonrası olmak üzere temelde üç evreye ayrılır. Sokrates öncesi dönemde evreni, doğayı ve yaşamı anlamaya çalışan İyonyalı düşünürler, en azından Batı dünyasının ilk filozofları olarak kabul edilirler.

İyonyalı düşünürler çoğunlukla doğa olayları üzerinde kafa yoruyor, varlığın “arkhe” adı verilen sınırsız tek bir evrensel özden türediğine inanıyorlardı. Milet çıkışlı bu düşünceler, 7. yüzyıldan itibaren İyonya’dan ve Ege Adaları’ndan antik Yunan dünyasına yayıldı.

Batı’nın ilk felsefe okulu olarak kabul edilen Milet Okulu, Miletli düşünür Thales tarafından kurulur. Aristoteles, Thales’in ilk filozof sayılması nedeniyle düşünce tarihinde özel bir yeri olduğunu yazar. Bertrand Russell ise Thales’i Batı felsefesinin başlangıç noktası olarak tanımlar.

Thales öğretisinde varlığın kaynağının su olduğu ve varlıkların yeniden suya dönüştüğü varsayımı vardır. Depremler, dünyanın su üzerinde bir disk biçiminde yüzdüğü düşüncesine bağlanır. Bugün bu argümanın yanlış olduğunu biliyoruz, ancak Thales’in doğa olaylarını doğaüstü güçlerle değil akılla açıklamaya çalışması, daha önce görülmemiş bir düşünce biçiminin gelişmesine yol açtı. Buna göre insanlığın “Mitos’tan Logos’a” yani bir hayal ürünü olan mitolojiden gerçeğe ve mantığa uzanan yolculuğu Miletli düşünürlerce başlatıldığı söylenebilir.

Peki, felsefe neden diğer kadim toplumlarda, örneğin Mısır, Babil, İran ya da Hint’te değil de İyonya’da başladı? İşte bunun 4 nedeni:

1) İyonyalılar kültürel etkileşime açık insanlardı. Deniz ticareti sayesinde geniş bir coğrafyayı tanıma şansını buluyorlardı. Yeni yerler tanıdıkça merakları artıyor, vizyonları genişliyordu. Gezip gördükleri yabancı yerlerden ticari ürünlerin yanı sıra bilgi taşıyorlardı. İyonyalıların Hindistan’a kadar gittiği biliniyor ama İyonya’ya gelmiş bir Hintli ya da Mısırlı olduğu bilgisine ben rastlamadım.

2) İyonya’da düşünsel gelişimi kısıtlayabilecek merkezi bir otorite yerine, özgür kent-devletler vardı. Geniş bir demokrasi ve hoşgörü kültürü gelişmişti. Kozmopolit ve entelektüel ortam bireysel düşüncenin gelişimi ve dolayısıyla felsefenin doğuşu için elverişliydi.

3) İyonya’da ilkim konforlu, toprak verimli ve yiyecek boldu. Yaşam sağlıklı, kaliteli ve barışçıldı. O dönemin koşullarına göre gönenç ekonomisi kuran İyonyalıların artı zamanı vardı. Emek gerektiren işlerde köleler çalışırken, sahipler hamamda şarap eşliğinde sosyalleşiyor, derin konularda sohbete dalıyor, felsefe yapıyorlardı.

4) İyonya’da yaşamın merkezinde Orta Doğu toplumlarındaki gibi tanrılar değil, insan aklı bulunuyordu. İyonyalılar doğa olaylarını tanrılara dayandırmanın mantıksal bağlamına kuşkuyla bakıyor, gerektiğinde inançları sorgulamaktan çekinmiyorlardı. İnsanın pek çok soruya kendi aklıyla yanıt bulabileceğine inanıyorlardı.

M.Ö. 494’te Pers egemenliğine giren Milet, M.Ö. 334’te ise Büyük İskender’in askerleri tarafından yağmalandı. Zamanla Milet Limanı’nın denizle bağlantısı koptu, kent ticari önemini koruyamadı, Bizans döneminde tümüyle terk edildi.

İonialılar (Karton Kapak). Ege Kıyılarının Bilge Sakinleri (Türkçe-İngilizce). YAPI KREDİ YAYINLARI. Yayın Tarihi: 06.01.2023

“Ege’nin Anadolu kıyılarında yaşayan İonialılar kuzeyde Phokaia’dan güneyde Miletos’a kadar uzanan bölgede ve hemen karşısındaki Samos ve Khios adalarında 12 kent kurmuşlardı. Bugün artık böyle söylemekten imtina etsek de İonialıların uzun zaman literatürde neden “Doğu Yunanlar” olarak adlandırıldıklarını açıklamak mümkün. Öncelikle İonia antik Yunan kültürel coğrafyasının çekirdeğinde değil de çeperinde sayılmasına karşın bugün Klasik Yunan uygarlığı olarak tanımladığımız kültürü şekillendiren pek çok önemli tarihi olay bu bölgede gerçekleşmiş, çok sayıda önemli tarihi kişilik bu topraklarda doğup yaşamıştır. Batı felsefesinin Arkaik temelini oluşturan doğa felsefesi İonialıların yaşadıkları çevreyi nasıl algıladıklarını ve gözlemlediklerini bize gösterir. Miletoslu Thales ve Anaksimandros, Ephesoslu Herakleitos, Klazomenailı Anaksagoras, Kolophonlu Ksenophanes İonia felsefe okulunun öncüleridir. Yine Batı edebiyatının temel taşı sayılan İlyada ve Odysseia’nın ozanı Homeros Smyrna’da veya Khios’ta doğmuş ve yaşamıştır. Yasalar karşısında eşitlik yani isonomia ilkesine dayalı olduğu iddia edilen kent planlamacılığına adını veren Hippodamos da Miletosludur.

Batı Anadolu sahilindeki bu küçük bölgenin Batı uygarlığının temel taşı sayılan antik Yunan kültürü üzerindeki yadsınamaz etkisi İonia ve İonialılar hakkında düşünmeyi her daim değerli kılmaktadır.” https://www.kitapyurdu.com/kitap/ionialilar-karton-kapak-ege-kiyilarinin-bilge-sakinleri-turkceingilizce/636568.html