Johann Philipp Tabbert (von Strahlenberg)

 

Johann Philipp Tabbert (von Strahlenberg)

 

5.8.2023

 

1

“Alman kökenli olan İsveçli harita subayı Johan Von Strahlenberg tarihler 1721’i gösterdiğinde ucu bucağı olmayan Yenisey Vadisi civarında keşif ve gözlem yapıyordu

Esas olarak bu harita subayının burada olmasının sebebi; İsveç Kralı’nın Ruslarla yapılan Poltova Savaşı’nda esir düşmesi ve bu bölgeye sürgüne gönderilmesiydi. 12 yıldır sürgünde olan Johan Von Strahlenberg ıssız Yenisey Vadisi’nde bitkin durumda yaşamına devam ediyordu.

Faydalı bitkiler bulma umuduyla geçtiği her yere, her taşın altına bakan Johan Von Strahlenberg’in yanına uzun zamandır tanıdığı bir Kazak köylüsü geldi ve ona Bey Nehri kıyısında Çarkov köyü yakınlarında üç metre yüksekliğinde yazılı bir taş bulduğunu söyledi

Bunun üzerine köylüyle birlikte bir an evvel Çarkov köyü yakınlarına giden Strahlenberg, üzerinde tuhaf yazılar olan bir kaya parçasıyla karşı karşıya kaldı. Gördüğü taş Yenisey Yazıtları’ndan üçüncü uybat yazısıydı

Bölgede araştırma ve keşif yapmaya başlayan Strahlenberg, çevresinde birkaç tane daha benzer yazıt keşfetti.

Taşlarla ilgili analizler yaparak notlar aldı ve alfabeyi olabildiğince inceleyerek çözmeye çalıştı

Yazıtların kime ait olduğuna dair en ufak bir fikri olmasa da hummalı bir şekilde çalışmalarını sürdürdü.

Strahlenberg’in esareti 1722’de sona erince bölgeden ayrılarak çalışmalarını memleketinden sürdürmeye başladı

Yıl 1730 olduğunda aldığı notlardan oluşturduğu meşhur eserini bastırdı. Bu eserde belgeli ve kanıtlar eşliğinde Yenisey Vadisi’ndeki farklı alfabeli yazıtlardan bahsetti.

Eser yayınlanır yayınlanmaz Avrupa’da büyük ilgi gördü ve okuyanların merakını giderek arttırdı

Okuyan herkesin çıkan yazıtlarla ilgili çeşitli görüşleri vardı; kimisi eserlerin Ruslara, kimisi Gotlara, kimisi Moğollara, kimisi Germenlere, kimisi Vikinglerin atalarına, kimisi Romalılara ait olduğunu düşünüyordu.

Kitabın basıldığı 1730’dan 1889’a kadar birçok bilim insanından oluşan heyetler bölgeye araştırma için gitti ve bu eserlerle ilgili çalışmaları daha ileri götürmeye çalıştı

Tarih 1899’u gösterdiğinde Rus Arkeolog Nikolay Mihailoviç Yadrintsev, Orhun Vadisi kıyısında büyük bir keşif gerçekleştirdi.”. https://listelist.com/orhun-abideleri/

 

 

2

“bu görevi esnasında karşılaştığı yenisey yazıtlarından da isveç'e döndükten sonra çıkardığı ünlü kitabı das nord und östliche teil von europa und asia'da bahseder. bu kitapta 32 dilden ve lehçeden kelimelerin karşılıklı bir listesini verip benzerliklerine işaret eder.” https://eksisozluk1923.com/philipp-johann-von-strahlenberg--5610698

Kitabın linki: https://altaica.ru/LIBRARY/Strahlenberg.pdf

3

"Bir yıl sonra tutsaklığı son bulan Strahlenberg, İsveç'e dönünce bu inceleme ile ilgili izlenimlerini kitap hâline getirip 1730 yılında Stockholm'de yayınladı. Böylece Orhun Yazıtları bilim dünyasının dikkatini çekmiş oldu."
https://tr.wikipedia.org/wiki/Orhun_Yaz%C4%B1tlar%C4%B1#:~:text=Bir%20y%C4%B1l%20sonra%20tutsakl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20son%20bulan%20Strahlenberg%2C%20%C4%B0sve%C3%A7%27e%20d%C3%B6n%C3%BCnce%20bu%20inceleme%20ile%20ilgili%20izlenimlerini%20kitap%20h%C3%A2line%20getirip%201730%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20Stockholm%27de%20yay%C4%B1nlad%C4%B1.%20B%C3%B6ylece%20Orhun%20Yaz%C4%B1tlar%C4%B1%20bilim%20d%C3%BCnyas%C4%B1n%C4%B1n%20dikkatini%20%C3%A7ekmi%C5%9F%20oldu. 

 

4

"Ural-Altay dilleri teorisini başlatan ve geliştiren İsveçli Johann Philipp Tabbert (von Strahlenberg)’dir. Poltava (Ukrayna’nın şehri) savaşında esir düştükten sonra uzun bir süre Sibirya’da kalan bu İsveçli subay, oradaki halkın dil özelliklerini ve kültürlerini gözlemleyip kaleme alarak 18. yüzyılda büyük bir başarı kazanmış olan Das Nord und Östlicher Theil von Europa und Asia (Stockholm, 1730) adlı eseri yayımlamıştır. Çalışmasında Strahlenberg, Türk, Finno-Ugric ve Paleo-Asya dillerinin Tabula polyglotta isimli ilk sınıflamasını vermiştir. Bu yapıtta yazar "Tatar dilleri" genel adı altında birleştirdiği 32 dil ve bazı lehçeleri tasnif etmiştir. İsveçli araştırmacı, Avrupa’da Tatarlar olarak bilenen altı ulus veya sınıf betimlemiştir (Sorokin, 2016, s. 13). Johann Philipp Tabbert’den sonra bu diller konusunu araştıran birçok dilciler de önemli katkıda bulunmuştur. Bunlar, Matias Aleksanteri Castren (1813-1852), Julius Heinrich Klaproth (1783-1835), Ferdinand Johann Wiedemann (1805-1887), Gustaf Jolm Ramstedt
(1873-1950) ve diğerleridir." sayfa 16. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/74583/EFT0483.pdf?sequence=1&isAllowed=y

 

5

"Ural-Altay dillerin benzerliği teorisinin öncüsü, İsveçli bir dil uzmanı olan Philipp Johann Tabbert von Strahlenberg’dir (1676-1747) . İlk olarak Ural-Altay dillerinin tipolojik benzerliğine dikkat çekmiş ve Ural (Fin/Ugor, Samoyed) ve Altay (Türk, Moğol, Tunguz) dillerine ayrılmalarını önermiştir. Çalışmasında Ural-Altay dillerinin ilk sınıflandırılmasını yapmış ve buna "Tabula polyglotta" adını vermiştir. Moğolca, Korece ve Japonca Türkçe dilinin dil akrabaları olduğunu savunmaktadır." sayfa 26. 

https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/74583/EFT0483.pdf?sequence=1&isAllowed=y  

 

6

"Dil uzmanları temel olarak Strahlenberg’e ait fikri alıp birbirlerinin dil sınıflandırılmasını tamamlayarak genişletirmiştir". sayfa 27. 

https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/74583/EFT0483.pdf?sequence=1&isAllowed=y  

 

7

 

"Altay dilleri teorisinin başlangıcı on sekizinci yüzyılın otuzlu yıllarına dek gider. Ural-Altay dillerinde ilk dikkat çeken isim, İsveçli subay Johann Philipp Tabbert (von Strahlenberg) olmuştur.2 Strahlenberg, 1730’da ünlü eserini yayımladı. Bu eserde, 32 dilden 35 kelimenin karşılıklı bir listesi bulunmaktaydı. Liste; tanrı, gök, ana gibi kelimelerden oluşmaktaydı. Tatar adını verdiği bu 32 dil ve lehçeyi 6 gruba ayırdı: 1. Fin-Uygur: Macar, Fin, Vogul, Çeremis, Permyak, Votyak, Ostyak 2. Türk-Tatar: Tatar, Yakut, Çuvaş 3. Samoyed 4. Moğol-Mançu: Kalmuk, Mançur, Tangut 5. Tunguz: Tungus, Kamasin, Arin, Koryak, Kuril 6. Karadeniz’le Hazar Denizi arasındaki halklar". https://www.isa-sari.com/ders-notlari/TDT_1.pdf  

 

8

https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/serkansen/139787/6.pdf

 

9

“1889 yılında Sibiryalı, İrkutsklu bir Rus bilim adamı, Nikolay MihayloviçYadrintsev (1842-1894) Kuzey Moğolistan'da, Orhon ırmağı ve Koşo Tsaydamgölü yakınlarında birtakım taş yazıtlara rastlamıştı. Bunlar İsveç kralı XII. Karl ileDeli Petro arasında 1709'da Poltava'da yapılan meydan savaşında Ruslara tutsakdüşen Philip Johan Tabbert (Philipp Johann von Strahlenberg)'in 1830'da Stock-holm'de çıkan büyük eserinde varlığından söz ettiği Yenisey boyu mezar taşlarındagördüğümüz aynı yazı ile ve tahmine göre aynı dilde yazılmış eserlerdi. Yadrintsev,Sibirya'da bulunan mezar taşlarının Türklerden kaldığını dile getirmişti.”. https://tdkbelleten.gov.tr/tam-metin-pdf/496/tur

 

10

https://eksisozluk1923.com/philipp-johann-von-strahlenberg--5610698

 

11

Doğumunun 311. Ölümünün 240. Yıl Dönümünde Philipp Johann Von Tabbert-Strahlenberg (1676-1747) / Osman Fikri Sertkaya. -- Ankara, 1987.
Türk Kültürü, XXV. cilt, 285. sayı, 16-27. sayfa

 

12
Strahlenberg ve İlk Çuvaşça Kelime Listesi = Strahlenberg and his First Chuvash Word List / Oğuzhan Durmuş. -- Ankara, 2009.
Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi = Journal of Turkology Research, 5. sayı [Necmettin Hacıeminoğlu Özel Sayısı] , 503-517. sayfa