Tonyukuk’un yazıtındaki anlatı hakkında bazı yayınlar
6.8.2023
1
Eroğlu Koşan, Z. (2022). Bilge Tonyukuk yazıtlarının anlatıbilim
unsurları açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim
Dergisi, 11(3), 905-920. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2665192
“Sonuç
8. yüzyılda diktirilen Bilge Tonyukuk Yazıtları, bugüne kadar
tarihî değeriyle ön plana çıkmış, her ne kadar edebî bir nitelik taşıdığına
işaret edilse de daha çok dil özellikleri açısından incelenmiştir. Tarihî bir kişilik tarafından
yazılması ve tarihî olayları anlatması nedeniyle yazıtlar, sadece tarihî bir
metin olarak algılanmış, metnin kurgusal boyutu göz ardı edilmiştir.
Oysa yazıtlarda, sadece
tarihî bilgileri art arda sıralamakla yetinilmemiştir. Öyküsel tarih / anlatısal
tarih türünün bir örneği olarak tarihî bir metin olsa bile belli bir tezi okura
kabul ettirmek / benimsetmek amacı taşıdığından anlatı bilinçli şekilde
kurgulanmıştır.
Metnin kompozisyonu en
baştan belirlenmiş, sıkı bir olay örgüsü sayesinde dağınıklığa düşülmemiştir.
Yazıtların yazarı Bilge Tonyukuk, aynı zamanda anlatının anlatıcısı ve ana
kişisi olduğundan metni “tarih yazımına dayalı (historiographic) otobiyografi /
kurgusal otobiyografi” olarak değerlendirmek de mümkündür. Anlatıda
kahraman bakış açısı hâkimdir. Kendisini tanıtarak anlatıya başlayan
anlatıcı-karakter Bilge Tonyukuk, doğumundan yazıtları yazdırdığı tarihe dek
halkına yaptığı hizmetleri, başarılarını vurgulayarak ortaya koyar. Geçmişte
yaşanan hataların çözümünde nasıl rol aldığını, hatta nasıl adım adım
ilerlediklerini kendisini anlatının merkezine koyarak anlatır. Özetleme
tekniğiyle hızlıca anlatılan olaylarda, nelerin anlatılıp nelerin dışarıda
bırakıldığı konusunda belirleyici unsur Bilge Tonyukuk’un danışman olarak zaferlerdeki
katkısıdır.
Anlatıdaki kişiler de benzer şekilde başkişi Bilge Tonyukuk’un
başarılarını vurgulamasıyla dikkati çekerler. Bunlardan Kapgan Kağan; Bilge
Tonyukuk’un özelliklerini belirginleştirmek, onun kararlarındaki haklılığı
göstermek, halkına yaptığı hizmetlerin büyüklüğünü göstermek için yer alan bir
norm karakterdir. Bilge Tonyukuk’a getirdikleri haberlerle onu harekete
geçiren, böylece Bilge Tonyukuk’un toplumla iletişimi sağlayan muhbirler de
norm karakterler olarak önemli kişilerdir. Bunların dışında başta Bilge Tonyukuk’un
mensubu bulunduğu Türk halkı olmak üzere çeşitli halklar fon karakter olarak anlatıda
yer alırlar. Bahsedilen halklar, başkişinin yaşadığı ortamı somutlaştırır.
Lider kültünün hâkim olduğu metinde, halklar liderin yönetiminin iyi ya da kötü
oluşuna bağlı olarak ilerler ya da zarar görürler.
Anlatıda nicel zaman hakkında kesin bir bilgi verilmemekle
birlikte yazılış dönemi hakkında verilen ve yazarı hakkında elde bulunan
bilgilerden hareketle anlatı zamanının 8. yüzyılın ilk yarısı olduğu kabul
edilmektedir. Anlatıcı-kişinin doğumundan önceki döneme gidilerek oluşturulan
iç hikâyelerle öyküleme zamanı anlatı zamanına kıyasla daha geniştir. İç hikâyede
ortaya konan toplumsal problemler, anlatı zamanında çözülür. Kronolojik
ilerleyen zaman, sorunlar çözülüp halk refaha erdikçe bunu temin eden
anlatıcı-ana karakter kişi için bütünleyici bir hâl kazanır. Benzer şekilde
mekân (Çin) iç hikâyede kapalı dar bir nitelik taşırken anlatı zamanında
anlatıcı-ana karakterin başarılarını elde ettiği yerler anlatıldığı için açık
mekânlara dönüşür.
Sonuç olarak, dilin veciz
kullanıldığı, bu nedenle her unsurun ayrı ayrı önem kazandığı yazıtlara
anlatıbilim açısından yaklaşıldığında olay örgüsü, anlatıcı, kişiler, zaman ve
mekân gibi unsurların metnin iletisini ortaya koymaya ve vurgulamaya hizmet
edecek şekilde bilinçle işlendiği göze çarpar. Bilge Tonyukuk, söz konusu yazıtlarda
belli bir kitleye seslenmekte, bu kitlenin tarihî, siyasî ve toplumsal bir
bilinç edinip kimliğini korumasını toplumun varoluşu açısından elzem
saymaktadır. Bilge
Tonyukuk’un seslendiği bu kitle, sadece kendi çağdaşları değil, çağlar boyunca
tüm Türk milletidir.
2
Ali Akar: Bilge Tonyukuk Yazıtı ve Bozkır Üslubu / Bilge Tonyukuk
Inscription and Steppe .
SONUÇ Hiçbir eser, metin kendi çağından, coğrafyasından ve
yazarından ayrı olarak düşünülemez ve değerlendirilemez. Eserler, yalnızca yazıldıkları
çağın değil, aynı zamanda doğanın, iklimin, coğrafyanın ve topluma ait dünya ve
evren algısının da tanıklarıdır. Eski Türkçe metinlerde bu özellikler daha
belirgindir. Sözlü çağa ait olan bu metinler, yaşanılan coğrafyanın, metnin
üslubuna yoğun biçimde yansıdığını göstermektedir. Bu metinler içinde önemli bir yere sahip olan
Tonyukuk Yazıtı’ndaki dil ve üslup incelendiğinde, bozkırın doğası, iklimi,
bitki ve hayvan varlığı ile bunların insanı şekillendirme biçimleri açık olarak
görülmektedir. Bu üslup bozkır üslubudur
3
TONYUKUK KİTABESİ: ESKİ BİR TÜRK ŞAHESERİ* (M odern Türkiye'nin
Bilge İltiriş'i G azi M ustafa K em al A tatürk'e ith af edilmiştir) M A R T IN
S P R E N G L IN G * * Çeviren: M E H M E T İ N H A N * * * https://erdem.gov.tr/tam-metin-pdf/939/tur
4
Bilge Tonyukuk Anıtlarının Verdiği Mesaj. 59-53ss. https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2021/03/BILGE-TONYUKUKUN-GOK-TURK-DEVLETINE-KATKISI.pdf
5
Abdullah Kök: Bilge Tonyukuk Bengü Taşlar(ın) da Bize Ne anlatıyor
2020, Altay Toplulukları Dil ve Kültürleri Uygulama ve Araştırma
Merkezi 74 Görüntüleme
22 Sayfa 1 Dosya ▾
anlam bilimi Altay Dilbilimi , Anlatı Çalışmaları , anıtlar _
Tarihi Yapı ve Anıtların Koruma ve Restorasyonu, Köktürk Harfli Metinler ,
Altay Çalışmaları , Türk Kültürü ve Tarihi , Türk ve Altay Araştırmaları ,
Göktürkler , Тұнықұқ / Tuńukuk / Tuňuquq / (Bilge) Tonyukuk / Tonyukuk Anıt
Kompleksi, Moğolistan
Yayın Tarihi : 2020 Yayın
Adı : Altay Toplulukları Dil ve
Kültürleri Uygulama ve Araştırma Merkezi
“SONUÇ
Tonyukuk, politik, askerî ve iletişim açısından üstün bir özelliğe
sahiptir. Tonyukuk, doğal yaşamın getirmiş olduğu göçebeliği üstün görmektedir.
Göçebeliği ve doğayı savunmaktadır. Bunun nedeni, Türk halkını ve kendisini bu
yönde güçlü hissetmesidir. Bu nedenle Tonyukuk, insana, halka ve askerlere
doğanın vermiş olduğu göçerliğin savunucusu ve simgesi durumundadır. Bu durum
Tonyukuk’un hayat anlayışını oluşturarak kararlarında da etkili olmuştur.
Tonyukuk’un askerî ve politik açıdan iletişime önem verdiği görülmektedir. I.
ve II. taş Tonyukuk’un bireyselleşme ve onaylanma süreçlerini gösteren yazılı
metinlerdir.
Tonyukuk’un bu başarılarını, yeteneklerini eyleme dayalı,
mücadeleci, doğaya dayanan bir tasvirle ifade etmesi doğadan kültürel kodlarına
işlenen yetenek ve karakterinin ifadesidir. Yüzeysel yapıda sanatlı anlatım,
cümle yapıları ve söz varlığı ile ortaya çıkan bu düşüncelerin yanında derin
yapıda da görüldüğü üzere Tonyukuk I. ve II. taşları karşıtlıklar tabiiyet x
kurtuluş, azlık x çokluk, kabullenme x mücadele üzerine inşa edilmiştir. B
karşıtlıklar ise temel olarak öncelik ve sonralık karşıtlığına dayanmaktadır.
Olumsuz karar ve eylemlerin geri planında aslında olumlu eylem ve durumların
yer aldığı görülmektedir. Olumsuz bazı durumlar bir ideanın peşinden giderken
de meydana gelmektedir. Fakat bu durum kesitler de görüldüğü gibi aşama aşama
olumlu bir dönüşüme doğru evrilmektedir.”
6
Prof. Dr. Ali AKAR : TONYUKUK YAZITININ DİLİ ÜZERİNE / 41-50ss. http://www.istanbulturkocagi.org/kullanici/goruntu/bilgiler/el/pdf/tonyukuk_sempozyumu_2020.pdf
7
Prof. Dr. Kamil Veli NERİMANOĞLU: TÜRK EDEBİ DİLİ TARİHİNDE
TONYUKUK ABİDESİNİN YERİ VE ÖNEMİ / 299-304ss.
http://www.istanbulturkocagi.org/kullanici/goruntu/bilgiler/el/pdf/tonyukuk_sempozyumu_2020.pdf
8
“Nathan Light:
An 8th Century Turkic Narrative: Pragmatics, Reported Speech and Managing
Information” Miami University, Oxford, Ohio, USA. 2006 (English) In: Turkic
languages, ISSN 1431-4983, Vol. 10, no 2, 155-186 p.
("Nathan
Light: 8. Yüzyıla Ait Bir Türk Anlatısı: Edimbilim, Rapor Edilmiş Konuşma ve
Bilgiyi Yönetme" Miami Üniversitesi, Oxford, Ohio, ABD. 2006 (İngilizce)
İçinde: Turkic languages, ISSN 1431-4983, Vol. 10, no 2, 155-186 ss)
http://www.academia.edu/1001778/An_8th_century_Turkic_narrative_pragmatics_reported_speec
9
Işık, U. (2023). Tonyukuk Yazıtı’nın Eleştirel Söylem Analizi .
Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi , 9 (19) , 283-310 . DOI:
10.59304/ijhe.1274347. https://www.manpowergroup.co.uk/wp-content/uploads/2021/08/TS_The-Dyslexic-Dynamic_2021.pdf?__hstc=70772687.25eb9c5aefb2e5cf94a6ee2d4c305f6e.1610447941544.1624529981253.1629103936914.12&__hssc=70772687.1.1629103936914&__hsfp=2373604705
10
https://docplayer.biz.tr/234163748-Liderlik-kavrami-acisindan-bilge-tonyukuk-sevim-ozum-genc.html
11
Atay, D. (2022). ''Türkçenin tarihî metinlerine modern bir bakış:
Tonyukuk yazıtı'nda “öteki” algısı''. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(43), 1423-1443.
12
Akar, A. (2021). Bir Türk kanonu olarak Tonyukuk metni. Ö. K.
Aydemir, vd. (Ed.). Prof. Dr. H. Ömer Karpuz’a armağan: Türkçeye saygı içinde
(ss. 15-24). Konya: Palet Yayınları.
13
Cengiz ALYILMAZ : BİLGE TONYUKUK VE YAZITLARI. 209- ss. https://www.tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/12/IX-Bilge-Tonyukuk-An%C4%B1s%C4%B1na-cilt-1.pdf
14
Filiz KILIÇ: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk Yazıtlarında Delile
Dayalılık • 1207- ss. https://www.tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/12/IX-Bilge-Tonyukuk-An%C4%B1s%C4%B1na-cilt-2.pdf
15
Kamil Veli NERİMANOĞLU: Tonyukuk Abidesi’nin Poetik Sistemi
Üzerine • 1459- ss. https://www.tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/12/IX-Bilge-Tonyukuk-An%C4%B1s%C4%B1na-cilt-2.pdf
16
Magripa YESKEYEVA: Tonyukuk’un Dilsel Kimliği • 2015- ss. https://www.tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2019/12/IX-Bilge-Tonyukuk-An%C4%B1s%C4%B1na-cilt-2.pdf
17
Ahmet Kanbur : Bir iletişim aracı olarak Orhun Kitabeleri:
Tunyukuk Abidesi.
Kitabelerde açıklamayı yapan Tunyukuk’tur ve kurumsal kimliği
temsilen açıklama yapmıştır. Hitabı, beyanat, haber, bildiri, sesleniş
niteliğindedir. Acaba amacı halka kendini anlatmak mıydı yoksa yüzyıllar
ötesine tarihi taşımayı da düşünmüş müydü? Tarih: 07.08.2019 Kategori:
EĞİTİM-KÜLTÜR. https://millidusunce.com/misak/bir-iletisim-araci-olarak-orhun-kitabeleri-tunyukuk-abidesi/
18
Levent Ağaoğlu : Bilge Tonyukuk Yazıtı’nda (720) İstiklal
Düşüncesi. Şubat 25, 2021. https://www.agaoglulevent.com/bilge-tonyukuk-yazitinda-720-istiklal-dusuncesi/
19
TONYUKUK YAZITININ TÜRK DEVLET ANLAYIŞI AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
TUBA TOMBULOĞLU (04.12.2020 -05.12.2020 ) , Yayın Yeri:Bilge
Tonyukuk Yazıtı'nın Dikilişinin 1300. Yılı UNESCO 2020 Bilge Tonyukuk Yılı
Anısına
20
Bilge Tonyukuk tan Mesajlar KALAN EKREM
Bilge Tonyukuk'tan Mesajlar Konferansı, , TÜRKİYE , ss.-,
https://abis.alanya.edu.tr/home/ProfilGenel?h=R-0001#yayinlar-eserler
21
Bilge Tonyukuk'xxun Türgiş Seferi'ni Anlatımı ve “Tarduş Şadra”
İbaresi Üzerine
ASLI ZENGİN (04.12.2020 -05.12.2020 ) , Yayın Yeri:BİLGE TONYUKUK
YAZITI'NIN DİKİLİŞİNİN 1300. YILI UNESCO 2020 BİLGE TONYUKUK YILI
ANISINAULUSLARARASI TONYUKUK SEMPOZYUMU
22
TONYUKUK YAZITININ TÜRK TARİH YAZIMINDAKİ YERİ
TUBA TOMBULOĞLU (12.11.2020 -13.11.2020 ) , Yayın Yeri:3.
Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi
23
Tunyukuk Yazıtı’nda Bir Anlatım Aracı Olarak Somutlaştırma
SELİN BAYRAK (2021). , Yayın Yeri:Uluslararası Beşeri Bilimler ve
Eğitim Dergisi
24
Tunyukuk Yazıtına Yansıyan İnanç / İman Gücü ve Bububn Teolojik
Temeli Üzerine
ALİMCAN İNAYET (04.12.2020 ) , Yayın Yeri:Bilge Tonyukuk Yazıtının
Dikilişinin 1300. Yılı UNESCO 2020 Bilge Tonyukuk Anısına Tonyukuk Kitabı
25
Eski Türklerde Haberleşme: Tunyukuk Örneği
SELİN BAYRAK (01.10.2021 -03.10.2021 ) , Yayın Yeri:TOKÜAD- 3.
Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu
26
Tunyukuk Yazıtında Konuşma Diline Dair Tanıklar
FERRUH AĞCA (04.05.2023 ) , Yayın Yeri:Köktürk, Uygur ve Kırgız
Kağanlıklarının Dünya Uygarlığına Katkıları Uluslararası Sempozyumu
27
A.
G. BAŞAKCİOĞLU, “Zaman Yolcusu Türklerin
İzinde Bilge Tonyukuk ve Yazıtlarının
Temsili,” Türkay Dergi, vol. 4, no. 40, pp. 35–39, Dec. 2020.
28
SEVİM ÖZÜM GENÇ 2022 Tonyukuk yazıtının söylem analizi
-liderlik örneğinde-
Discourse analysis of Tonyukuk inscription -in terms of
leadership- Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Yüksek Lisans Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language
and Literature
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder